Terugblik zomermaanden

Vooreerst een korte terugblik op de voorbije zomermaanden!

Op 24/6 verzorgde Jorne tijdens de voor- en namiddag eerst drie Roefel-rondleidingen, ’s avonds was er bovendien de eerste vleermuizen-infoavond van het seizoen 2017. Voor die laatste kregen we hulp van de conservator en Kevin.

Op 19/7 vond er een nieuw experiment plaats. Op enkele uren tijd konden de conservator, co-conservator Jorne en gids Dennis hun fort- en vleermuizenverhalen kwijt aan een 50 bezoekers. Wat ons betreft zeker voor herhaling vatbaar!

Al 21 jaar doet Natuur 2000 mee met de International Bat Night, een initiatief van Eurobats. Deze vond dit jaar plaats op 26/8. Het was een mooie, warme zomeravond, er kwamen een 30-tal belangstellenden opdagen voor de briefings, de rondleiding en de vleermuizenobservatie achteraf. We kregen hulp van Kevin en Jorne bij de briefing, van Jorne en Glenn bij de gidsing.

Afgelopen zaterdag 16/9 vond de laatste vleermuizeninfoavond van het seizoen plaats. De koude avonden hebben veel impact op het insectenvoedsel. Desalniettemin zijn er toch nog jagende vleermuizen boven de fortgracht, het is hun laatste kans om een wintervoorraad in te slaan. Binnen zijn er ook veel zwermbewegingen.

Later deze herfst wordt het programma bekendgemaakt voor het bezoeksseizoen 2018. Dit wordt aangekondigd in de winternieuwsbrief. Wat vaststaat, is dat het seizoen eind april traditioneel zal openen met de opendeurdag.

We kijken alvast uit naar het seizoen 2018! Hopelijk zijn jullie terug van de partij?

Rood licht voor vleermuizen

 

De lichtvervuiling neemt maar toe, 10 jaar Earth Hour-acties en dgl. ten spijt. Dat heeft natuurlijk ook effecten op de natuur en specifiek op voor lichtverstoring erg gevoelige nachtdieren als de vleermuizen. Wetenschappers die met de vleren inzitten doen wel wat ze maar kunnen om die negatieve impact te reduceren.

Ondermeer onderzoekers van de Nederlandse universiteit van Wageningen. Die startten een groot project “Licht op Natuur” op. Ze zetten lange rijen lantaarnpalen neer in 8 bosranden. In elke bosrand stonden palen met wit licht, rood licht of groen licht. Vijf jaar lang werd nagegaan waar de meeste vleermuizen kwamen jagen en waar de minste. Vastgesteld werd dat de traagvliegende Myotis-soorten (bvb. de watervleermuis) en grootoorvleermuizen wit en groen licht vermijden, maar zich niets aantrekken van rood licht. De meer beweeglijke dwergvleermuizen zochten hun insectenprooien dan weer zowel bij de wit- en groenlicht- als bij de roodlichtpalen. Soorten als laatvlieger en rosse vleermuis scheen het allemaal om het even.

De Wageningse onderzoekers denken hoe dan ook te kunnen aanraden om zoveel mogelijk gebruik te maken van rood licht wanneer er in de buurt van vleermuisgebieden toch absoluut verlichting wordt nodig geacht.

Meer info over vleermuizen vind je hier. 

Exoten op de fortgracht

In overleg met het INBO en de Oost-Vlaamse verdelgingsdienst RATO werden de exoten op de fortgracht geteld. Dat gaf een 20-tal adulte Canadese ganzen, een 30-tal juvenielen, een 15-tal witte boerenganzen, een 3 nijlganzen en enkele barbarie-eenden. Deze vreemdelingen belagen de ‘gewone’ watervogelbevolking van de fortgracht zoals de futen, de kuifeenden, de meerkoeten en waterhoenen, de ijsvogels enz. Het wordt tijd dat hier iets aan gedaan wordt …

Meer info: INBO

Jaarlijks onderzoek waterkwaliteit bij Fort Oelegem

Door de leerlingen van de Lierse Sint-Aloysiusschool  werd ook dit jaar in september de waterkwaliteit onderzocht van de Fortgracht, het Schijn voor en na het Antitankkanaal (ATK) en het Antitankkanaal zelf. Een en ander met behulp van de zgn. biotische index*-werkwijze. Het resultaat: een biotische index* van 7, behalve voor het Schijn na het ATK (BI=6). Steeds werden er bvb. kokerjuffers aangetroffen.

Zwermgedrag van vleermuizen in de Antwerpse fortengordels

ANTENNE is het (gratis) tijdschrift van de Antwerpse Koepel voor Natuurstudie ofwel ANKONA. In Antenne 11/3 (juli-september 2017) publiceerde oud-Natuur 2000-lid Wout Willems een samenvatting van zijn rapport uit 2016 over het zwermgedrag van vleermuizen in de Antwerpse fortengordels en in Fort Oelegem. Onder zwermgedrag verstaan we dat tijdens de (na)zomer en herfst een groot aantal vleermuizen ’s nachts bij winterverblijfplaatsen rondvliegt om die te inspecteren en te verkennen. Op dat moment is er veel sociale interactie (baltsen, paren).

Omdat zwermen een cruciale rol speelt in de voortplanting van vleermuizen is voor het voortbestaan van verschillende soorten een adequate bescherming van de zwermplaatsen nodig. Een verkennend onderzoek in 2007-2010 toonde aan dat in 12 Antwerpse forten volop gezwermd wordt. In de periode 2013-2015 is dan weer uitgebreid onderzoek uitgevoerd naar de verschillende soorten, hun zwermperioden en het ruimtelijk gebruik van de forten. Dat onderzoek leidde dus tot voornoemd rapport, dat je kan downloaden via deze link.

Vraag en antwoord

DE VRAAG

Wij hebben vleermuizen op onze zolder in de zomer.
Ons dak is niet geïsoleerd en er zijn dus vele spleten waarlangs vleermuizen binnen en buiten geraken.
Wij zijn echter van plan om dat dak te isoleren.
Hoe vermijden we dat de vleermuizen niet meer terugkeren ?
Kunnen ze ook op een geïsoleerde zolder als we de openingen die ze nu gebruiken open laten ?
Zijn er nog andere dingen die we kunnen doen om ze te behouden ?
 

De vleermuizensoort is hier van belang.

Als het dwergvleermuizen zijn (meest waarschijnlijk), kruipen ze binnen ergens beschut weg zoals onder dakpannen of in spouwmuren. Ze komen dan weinig of niet op de eigenlijke zolder, en dan lijkt het me geen probleem om de zolder van binnenuit te isoleren. Zolang de invliegopening (langs buiten dan) behouden blijft, kunnen de vleermuizen van buiten uit nog steeds hun verblijfplaatsjes bereiken.

Als het andere soorten zijn - bv grootoorvleermuizen, laatvliegers of baardvleermuizen - gaan de dieren op de zolder zelf verblijven, en meer in het zicht (nabij nok) hangen. Als je dan gaat isoleren verandert het binnenklimaat voor de dieren, en wordt de zolder tout court ongeschikt voor deze soorten. Een oplossing zou dan kunnen zijn om de zoldervloer te isoleren ipv het dak: de omstandigheden voor de vleermuizen blijven dan ongewijzigd. Openingen die niet door vleermuizen gebruikt worden als in- en uitvliegopening kunnen eventueel wel gedicht worden.

Om te bepalen welke soort het is zijn volgende mogelijkheden simpelst:

1) Voorzichtig foto nemen van beestje(s), en die doorsturen. gaat natuurlijk enkel als de beestjes zichtbaar zitten

2) Foto nemen van de keuteltjes op de zolder (om aantal/locatie/vorm te zien), en enkele keuteltjes inzamelen en doorsturen. Vaak kan aan die keuteltjes wel de soort (groep) afgeleid worden.

In elke nieuwsbrief behandelen we één vraag. Stuur gerust een mail naar info@fortoelegem.be en wie weet zie je het antwoord op je vraag in de volgende editie van deze nieuwsbrief verschijnen!

Nieuwe boeken!

In Europese velden: van Sarajevo tot Compiègne

Korneel De Rynck. Uitg.Manteau/WPG Uitgevers, Antwerpen, 2017 : 266 blz + kaarten.  Prijs 19.99 €. ISBN 9789022333730.

Dit is een reisgids voor zowat alle landen waar WO1 heeft gewoed, hij is ontstaan uit 'IJzeren Oogst. Een reis door Europa en de Grote Oorlog' , een geschiedenis van de belangrijkste veldslagen en gebeurtenissen die De Rynck publiceerde in 2014. Het boek is onderverdeeld in 4 hoofdstukken, voor de 4 fronten : het Westfront, het Italiaanse front, het Balkanfront en het Oostfront.

Je leest er in over de Serviërs die in 1914 aanstuurden op een conflict met Oostenrijk-Hongarije  en die  op zondag 28 juni 1914 op de hoek van de Franz Josephstraat te Sarajevo troonopvolger Franz Ferdinand en zijn vrouw in hun prachtige zwarte Gräf & Stift-auto deden doodschieten door Gavrilo Princip. Je leest er in over de Slag bij Tannenberg in Duits Oost-Pruisen (nu Noord-Polen) die tot de zelfmoord van de Russische bevelhebber Samsonov leidde. Je leest er in over de beroemde omsingelingen van de forten van Przemysl. Je leest er in over  Winston Chruchill's smadelijke en dodelijke nederlaag  in de Dardanellen/Gallipoli-operatie tegen de Turken onder leiding van de Duitse generaal Liman von Sanders en van Atatürk (130.000 doden).

Je leest er in over het Witte Paleis in het fort van Brest-Litovsk  waar de Russen op 3 maart 1918 "hun" vredesverdrag ondertekenden. Je leest er in over de later verbrandde treinrestauratiewagen  2419D waarin, op 11 november 1918 en op een open plek in het bos van Compiègne (ten noorden van Parijs), verbouwereerde Duitse onderhandelaars de onverbiddelijke  Frans-Britse voorwaarden tot wapenstilstand moesten ondertekenen. En nog veel meer natuurlijk, over bezoekwaardige WO1-plekken in West-Vlaanderen, maar ook in hedendaags Frankrijk, Italië, Slovenië, Bosnië, Servië, Macedonië, Griekenland, Turkije, Oekraïne, Polen en Wit-Rusland.

Oproep vrijwilligers!

Onze Werkgroep, die namens Natuur 2000 instaat voor zowat alles wat er in Fort Oelegem gebeurt en niet gebeurt, groeit elk jaar wel een beetje maar we zouden die uitbreiding toch nog wat willen pushen. We zoeken dus meer vrijwilligers/medestanders om mee het onderhoud, de gidsing, het onderzoek, de informatie en documentatie, het secretariaat  enz. te verzekeren.  Voor inwerking  en eventueel opleiding wordt uiteraard gezorgd. Interesse? Mail even naar info@fortoelegem.be of bel 0475/29 04 87.

Interessante websites

Naast deze nieuwsbrief bestaan ook de websites www.natuur2000.be, 
www.nieuwsbriefnatuur2000.be en 
www.fortoelegem.be  die nieuws over Fort Oelegem en over de vleermuizen verzamelen.

Voetnoot

Biotische index

Op basis van ongewervelde dieren  die met het 'blote' oog te zien zijn (= macro-invertebraten)  kan stilstaand of stromend zoet water in kwaliteitsklassen worden ingedeeld. Van voornoemde beestjes is nl. bekend dat ze in een bepaalde volgorde uit water verdwijnen naargelang van hun gevoeligheid voor verontreiniging. Men steunt zich dan op de aanwezige soortenrijkdom. Afhankelijk van de aangetroffen organismen krijgt het water een waardecijfer van 0 tot 10. Dat cijfer is de Biotische Index ofte BI. Water met een slechtere kwaliteit (grotere vervuiling) krijgt een lagere index. 

De verschillende waarden worden ingedeeld in de volgende kwaliteitsklassen : 

Klasse I  =  BI  9-10  =  kwaliteit zeer goed

Klasse II =   BI 7-8   =  kwaliteit goed

Klasse III = BI 5-6  = kwaliteit matig

Klasse IV  = BI 3-4  = kwaliteit slecht

Klasse V = BI 0-2  = kwaliteit zeer slecht

Voor de kwaliteitsklasse II vormen o.m. kokerjuffers een "indicatorsoort".

Kokerjuffers zijn zich in het water ontwikkelende schietmotten. De meeste soorten leven daarin als larve en maken een kokertje van plantenmateriaal, zandkorrels, kiezelsteentjes enz., waarin ze schuilen tegen vijanden.  Die kokerbouwende larven zijn in het water zichtbaar als "kruipende takjes".

PROGRAMMA 2018

Wordt binnenkort bekendgemaakt...