Leren en afleren en de themadag van 11 november

"De Joden aanbidden niet God maar duivels, dus al hun feesten zijn onrein. God haat hen en hij heeft ze inderdaad altijd gehaat. Maar sinds ze Jezus hebben vermoord geeft God hen geen tijd meer voor bekering. Wanneer het duidelijk is dat God hen haat is het de plicht van christenen om hen ook te haten."
Deze uitspraken van Chrysostomus, een belangrijke bisschop en kerkvader, doen je de rillingen over de rug lopen. Ze komen uit een preek die hij in het jaar 384 in zijn kerk hield. De bisschop maakt het hier wel heel erg bont, maar anti-Joodse teksten zijn helaas door alle kerkvaders geschreven. 1200 jaar na Chrysostomus blijkt deze anti-Joodse traditie nog springlevend. Maarten Luther schrijft in 1543 het volgende:  "Wat moeten wij nu doen met dit verworpen, verdoemde volk der Joden? Ik zal mijn welgemeende raad geven. Ten eerste moet men hun synagogen of scholen in brand steken en wat niet wil branden moet men met aarde overdekken.” De relatie Kerk-Jodendom is door de eeuwen heen bepaald niet door liefde en respect gekenmerkt geweest. De Joden viel doorgaans minachting of erger ten deel. 

De Franse Joodse historicus Jules Isaac, naar wie onze stichting is vernoemd, heeft deze traditie van minachting voor Joden een naam gegeven: ‘L’Enseignement de mépris’. De Nederlandse vertaling van het gelijknamige boek dat in 1963 verscheen draagt de titel ‘De Catechese der verguizing’. De term is in haar Engelse vertaling ‘The teaching of contempt’ intussen een begrip geworden in het nieuwe denken over Israël. Een aantal theologen noemt dit nieuwe denken over Israël ‘The teaching of esteem’. Vrij vertaald ‘Een catechese van hoogachting en respect’. Gelukkig is er de afgelopen vijftig jaar bij veel christenen sprake van een omslag. Van minachting en verguizing naar liefde en respect voor Joden. Maar we zijn er nog lang niet. We komen helaas nog regelmatig sporen tegen van het oude denken over Israël dat zo nauw samenhangt met de idee dat de Kerk Israëls plaats zou hebben ingenomen.

Dit jaar verscheen er een prachtig boek over Jules Isaac, ‘Jewish Conscience of the Church’. De biografie is geschreven door Norman C. Tobias, een Canadese Jood. Tobias beschrijft de sleutelrol die Jules Isaac heeft gespeeld als ‘Het Joodse geweten van de Kerk’. Hij laat zien hoe Jules Isaac de kerk de ogen heeft geopend voor haar traditie van verguizen van de Joden. En voor het feit dat die traditie in volkomen tegenspraak is met wat de Bijbel leert. Het trof mij hoe Tobias in zijn inleiding de oude christelijke traditie van verguizing omschrijft: ‘God haat de Joden’. Het is heftig om te lezen hoe Tobias de christelijke traditie inzake de Joden met deze vier woorden karakteriseert. Woorden die bijna letterlijk een citaat zijn van de kerkvader Chrysostomus.  

Het blijft een nauwelijks te begrijpen zaak dat de Kerk, die het gebod van de naastenliefde altijd zo’n prominente plaats heeft gegeven, uitgerekend de Joden buiten de reikwijdte van dit liefdesgebod heeft geplaatst. De kerk leerde dat je in navolging van Jezus je naaste, ja zelfs je vijand moet liefhebben. Maar niet de Joden. Daar kun je met je christelijke pet toch niet bij! Gelukkig zijn er altijd wel christenen geweest die wel liefde aan Joden hebben bewezen. Maar zij waren de uitzondering. 

Niet voor niets draagt onze themadag van 11 november de titel’ Laat de liefde winnen, de noodzaak van een nieuwe reformatie’. Want er valt voor ons christenen heel wat af te leren. En heel wat aan te leren. Van haat naar liefde, van minachting naar respect, van vervloeken naar zegenen. Hoe langer ik me in dit alles verdiep, hoe duidelijker het voor me wordt dat naastenliefde echt iets is dat geleerd moet worden. Het zit niet in onze natuur om het goede voor ieder medemens te zoeken, zelfs voor je vijanden. Zelfs niet als je gelooft. Het heet niet voor niets een gebod dat Jezus geeft, het moet ons worden aangezegd. Wij hebben een bijna automatische neiging om eerst, of erger nog, alleen aan ons eigen belang te denken. God spreekt ons daarin tegen. Om ons op zijn spoor van liefde te krijgen. Liefde voor je naaste, ook voor onze Joodse naaste, moet geleerd worden. Als de geschiedenis van de kerk iets leert is het dat wel. Blijkbaar heeft de kerk wat liefde voor Israël betreft bijna 2000 jaar lang ogen gehad maar niet gezien en oren gehad maar niet gehoord. Daarom is het tijd voor een nieuwe reformatie waarin naastenliefde en Israël eindelijk de plaats gaan krijgen die hen toekomen in de gemeente van Jezus Messias. Daarom deze themadag op 11 november. U komt toch ook?