Πολύ παλιά, όταν πρωτοδημιουργήθηκε αυτό το αλλόκοτο κράτος μας, οι κάτοικοί του δεν αναγνώριζαν ως κυρίαρχο στοιχείο της κοινής τους ταυτότητας τη γλώσσα (γιατί δε μιλούσαν όλοι την ίδια), ούτε την γεωγραφική ή εθνοτική καταγωγή, ούτε και καμία οικειοποίηση ενός κοινού αρχαίου παρελθόντος, για το οποίοι οι περισσότεροι είχαν μεσάνυχτα, καθώς ήταν αμόρφωτοι, ή επειδή τις λεπτομέρειες εκείνου του λαμπρού παρελθόντος δεν τις είχε αποκαλύψει η σκαπάνη των ξένων αρχαιολόγων ακόμη. Τέλος πάντων, όταν πρωτοδημιουργήθηκε η Ελλάδα το κύριο χαρακτηριστικό που συνέδεε το νέο έθνος-κατασκεύασμα ήταν η θρησκεία. Αυτό ήταν το μόνο κοινό που είχαν αυτοί οι άνθρωποι, πρώην υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατά κανόνα μισούνταν μεταξύ τους με διάφορες αφορμές, και ξαφνικά έπρεπε να αποκτήσουν ενιαία "εθνική ταυτότητα", επειδή θα γίνονταν ξεχωριστό, ανεξάρτητο, αυτόνομο κράτος. Έκτοτε, βεβαίως, πολλά άλλαξαν, τα περισσότερα προς το καλύτερο. Κι αυτό το στοιχείο μερικές φορές το ξεχνάμε.
Δεν ξέρω γιατί γράφω αυτή την εισαγωγή στο γράμμα που σας γράφω πασχαλιάτικα, κι όχι σε εκείνο που σας έγραψα τρεις εβδομάδες νωρίτερα. Ίσως να φταίει η αϋπνία, ή μια θολή ιδέα που έχω στο κεφάλι μου για το ρόλο της θρησκείας και κυρίως των παραδόσεων (που αυτή κατά κανόνα προσεταιρίζεται) στο χαρακτήρα και την ταυτότητα ενός λαού χωρίς κοινωνικό κεφάλαιο και σε βαθιά και πολύπλευρη κρίση.
Μάλλον η αϋπνία.
Πάντως ξέρω ότι η αφορμή ήταν το αποτέλεσμα
σε μιαν ερώτηση που τους/σας κάναμε για το τί πιστεύουν/πιστεύετε ότι σημαίνει το "να είσαι Έλληνας". Η δημοφιλέστερη απάντηση με πολύ μεγάλη διαφορά, πολύ πάνω από το "ότι έχεις γεννηθεί από Έλληνες γονείς", ή το "ότι μιλάς ελληνικά" ή το ότι "έχεις γεννηθεί στην Ελλάδα" και πάρα πολύ πάνω από το "να είναι χριστιανός ορθόδοξος", ήταν το εξής: "Να υιοθετείς τα ελληνικά ήδη και έθιμα".
Το βρήκα πολύ αισιόδοξο.
Σήμερα στην Καθημερινή: Κάτι λιγότερο αισιόδοξο.
Σύμφωνα με το νέο βιβλίο του Τάκη Παππά, η κρίση η δικιά μας μοιάζει πάρα πολύ με τρεις παλαιότερες: Του 1893, του 1935 και του 1961. Αν όντως πάνε τα πράγματα όπως και τις τρεις άλλες φορές, το πολιτικό κόμμα που θα μας βγάλει από την κρίση δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη.
Α, και αυτές οι κρίσεις κρατήσαν κατά μέσο όρο 16 χρόνια.
Είμαστε ακόμα στη μέση.