Over de horizon in de beeldende kunst
Waarom mis ik de horizon?
Misschien hoort de vraag bij het vakantiegevoel van deze zomermaand. Als men op de camping tegen een woud van prachtige bomen kijkt. Of boven gekomen tijdens de bergwandeling, uitkijkend over de verte door de nevel het verschil tussen hemel en aarde niet meer kan zien.
Waar is de horizon?
Die vraag kwam bij met op bij het zien van het schilderij: ‘Wandelaar boven de zee van mist’, van Caspar David Friedrich. Dit werk van Friedrich werd geroemd omdat het een tegenstrijdige indruk achterliet: ‘Het gevoel van meesterschap over een landschap te hebben en de onbeduidendheid van het individu te ervaren’.
|
|
|
Een man op de voorgrond staat voor een rotsachtige afgrond met zijn rug naar de kijker. Hij draagt een donkergroene jas en houdt een wandelstok in zijn rechterhand. De wandelaar kijkt uit op een landschap dat zich in een dikke zee mist hult. In het midden staat nog een paar rots pieken.
Door de zee van mist heen zien we van bomen de toppen. In de verte stijgen de vervaagde bergen, die zachtjes afdalen naar laagvlakten. Daarboven strekt de doordringende mist zich uit voor een onbepaalde tijd, over een onbepaalde horizon.
|
|
|
Waarom een horizon?
Is het een typische vraag voor Hollanders vanwege hun ingebouwde waterpas? Hebben mensen van elders die gewend zijn aan rafelranden aan den einder die behoefte minder? Het antwoord vond ik in de masterscriptie van Roel Hoogenboom over: Artistieke opvattingen over de horizon in de fotografie. ‘Een foto heeft zoveel aspecten die verband houden met het begrip ruimte dat het voor onderlinge vergelijking van foto’s noodzakelijk is te kiezen voor één herkenbaar ruimtelijk element. De horizon voldoet hieraan. De horizon neemt een centrale plaats in die de beschouwer de illusie geeft zelf te zijn opgenomen in de weergegeven ruimte. De aanwezigheid van de horizon in ons dagelijks leven is zo gewoon dat we ons er weinig van bewust zijn maar hij is essentieel voor onze visuele waarneming en ruimtelijk oriëntatie’.
Hoogenboom verwijst naar de filosoof Lemaire die in De filosofie van het landschap laat zien hoe het landschap schilderkunstig is afgebeeld gedurende de laatste vijf eeuwen. Hij komt tot de conclusie: ‘Landschap is een door de horizon verenigde eenheid van natuur en cultuur’.
Hedendaagse kunst
Door enkele kunstenaars is uitvoerig en creatief onderzoek gedaan naar de functie van de horizon.
De beeldend kunstenaar Jan Dibbets laat in zijn oeuvre zien dat foto’s net als tekeningen en schilderijen het menselijk oog kunnen bedriegen. Zijn artistieke experimenten met fotografische illusies leggen de eigenaardigheden van de menselijke waarneming bloot.
|
|
|
|
Jan Dibbets hanteert de horizon als middel om het kijken te testen en ter discussie te stellen. Hij gebruikt de horizon en het daarbij behorende perspectief als middel om de waarneming te deconstrueren. Zijn werk is dubbelzinnig: het kan worden gezien als een raamwerk waarbinnen een foto uitzicht biedt op een landschap óf worden gezien als vlakke, geometrische compositie aan de wand.
|
|
|
Nieuwe horizonten
Recent bezocht ik Art Wildrijk waar werken uit New Horizons te zien waren van de kunstenaar Bruno van den Elshout die eerder tentoongesteld werden in Panorama Mesdag. Hij fotografeerde een jaarlang ieder uur het uitzicht op de Noordzeehorizon. Bruno van den Elshout: “De horizon nodigt mij uit om de juiste vraag te stellen. Temidden van een veelheid aan ideeën, overwegingen en gedachten. Ten overstaan van de eindeloze verte, vallen de vragen die er niet direct toen doen weg, en blijft De Juiste Vraag over.”
Die uitspraak bracht me weer terug bij de peinzende man op de berg boven de zee van mist van Caspar David Friedrich. De horizon als de nooit bereikbare, oneindige dunne streep die de hemel met de aarde verbindt.
Kees Looijesteijn, Juni 2016
|
|
|
Een Bleekneusje was de term voor een kind met gezondheidsproblemen dat in een ‘vakantiekolonie’ gehuisvest werd om weer op krachten te komen. Vroeger een veel voorkomend probleem, als gevolg van de kleine vochtige behuizing waarin vele kinderrijke gezinnen woonde. Alleen al in de provincie Noord-Holland waren er 24 van dergelijk tehuizen. In Bergen aan Zee stond het Bio-vakantieoord dat nog steeds een herkenbaar gebouw is. Dit dankzij architectenbureau Gebroeders Van Gendt die het ontwierp. Als je de uitkijktoren beklimt, dan waan je je in een andere tijd. Het uitzicht op de duinen en de naaldbossen en de zee is fantastisch. In 1916 gaf de August J. Jansen de opdracht tot de bouw van Huize Glory.
De voorstelling Bleekneusjes van de Karavaan is een verhaal over anders zijn; anders dan de ‘gezonde Bergenaren’ die even verder woonden. Over je ontheemd voelen, en heimwee. Anders zijn dan de kinderen die gezonder waren en niet voor 6 weken van hun ouders werden gescheiden om aan te sterken. Dat aansterken werd gerealiseerd binnen een strak regime van 'rust, reinheid en regelmaat'. Adriaan van Dis, die in de buurt van Huize Glory "Het Koloniegebouw voor Jong Nederland" opgroeide was ook anders. Hij had een Nederlands-Indische vader en groeide op tussen repatrianten uit voormalig Nederlands-Indië. In zijn boeken, zoals ‘Indische duinen’, schrijft hij over zijn jeugd. Adriaan van Dis schreef samen met Marlies Bosmans, Jasmijn Snoijink en Koen Jantzen de tekst voor dit stuk.
De spelers zijn jongeren van het centrum voor kunsten Alkmaar Artianz en jonge professionals van de theateropleiding. Ze zijn -met gaten in hun truien- goed gekostumeerd en spelen overtuigend de zieke kinderen met heimwee.
Een overpeinzing uit de aankondiging van de Karavaan: ‘Met welke ogen we naar de nieuwe wereld kijken hangt af van wat er in ons rugzakje zit. Dit jaar is het 50 jaar geleden dat de laatste Bleekneusjes uit het Bio Vakantieoord vertrokken. Het einde van een tijdperk. Een geschiedenis van verheffing van de lagere klassen, ‘rust, reinheid en regelmaat’ en diepe gevoelens van heimwee in een toen sterk verzuilde samenleving. Die scheiding tussen Katholieken, Gereformeerden en Socialisten is bijna betekenisloos geworden. Nu onderscheiden we nieuwe groepen die ‘anders’ zijn.
Voor de liefhebbers van locatietheater wordt de voorstelling Bleekneusjes nogmaals gespeeld op 8, 9 en 10 september bij Huize Glory.
Kees Looijesteijn, Juni 2016
|
|
|
Weer- en landschapsfoto's
Nergens zijn er zulke indrukwekkende wolkenluchten als boven het Wad. Dat bewijzen de foto’s van Anna Zuidema. Ze fotografeert dreigende luchten, zonsondergangen, stadsgezichten mysterieus gehuld in de zeemist, maar ook bloeiende tulpenvelden onder Hollandse wolken. In National Geographic Magazine publiceerde ze al een paar maal haar bijzondere wolkenluchten en een foto van haar werd geplaatst in de National Geographic scheurkalender 2017. Bron zie: link
|
|
|
|
|
|
