Door Josje Jaasma, schoolondersteuner SWV ZOUT en Expertisecentrum KANS
Omgaan met verstoringen maakt leerkrachten onzeker en kan leiden tot meer dan 10% verlies aan lestijd per dag. Logisch dat leerkrachten willen weten hoe hiermee om te gaan. Er bestaat echter de neiging vooral in te zoomen op die leerlingen die de orde verstoren met als mogelijk gevolg een handelingsplan voor de betreffende leerling(en). Het risico hiervan kan zijn dat er steeds meer individuele plannen nodig zijn voor verschillende individuele leerlingen.
Daarom is het goed te kijken naar wat de hele groep nodig heeft en of dat goed wordt uitgevoerd. In de basis moet een leerkracht goed onderwijs kunnen geven met heldere instructie, zorg dragen voor goed klassenmanagement, kennis hebben van groepsvorming en van de competenties van sociaal emotioneel leren.
Als je als leerkracht niet helder bent in gedragsverwachtingen of als er geen afstemming is binnen een team over regels, afspraken en consequenties, dan creëer je een basis van onrust. Door de aandacht meer op de hele groep te richten, kom je vanzelf uit bij die enkele leerling die daar onvoldoende baat bij heeft en waarvoor je gedragsinterventies moet plegen. Door zo naar je groep te kijken en te handelen krijg je grip op gedrag.
Dit was in kort bestek ook de insteek van de drie studiemiddagen die wij vanuit KANS onlangs hebben verzorgd voor leerkrachten van een aantal scholen in de regio. Naast aandacht voor de basisinterventies was er ook aandacht voor interventies op niveau 2 (voor sommige leerlingen) en op niveau 3 (voor een enkele leerling).
Door gebruik te maken van ervaringen vanuit de eigen praktijk en die van de deelnemers ontstonden er levendige gesprekken die vroegen om meer dan in het tijdsbestek van de drie middagen paste. Daarom hebben we een keuze gemaakt en de onderwerpen afgestemd op de behoefte van de deelnemers. Onderwerpen waren onder andere: groepsvorming, jongensgedrag, Kids Skills, interventieladder, check- in check out, acting-out gedrag en probleem oplossen. Mocht u belangstelling hebben voor een of meerder studiemiddagen over het thema ‘Gedrag’ neem dan contact op met KANS en we stemmen het aanbod af op uw specifieke wensen.
Door:
-Sonja Bergstein, orthopedagoog/GZ-psycholoog SBO de Wissel en Expertisecentrum KANS
-Doenja Scheffel, leerkracht Van Leersumschool Zeist, SO cluster IV en begeleider Passend Onderwijs Expertisecentrum KANS
De laatste tijd is er steeds meer aandacht voor de zgn. Executieve Functies. Wat zijn die Executieve Functies (EF’s) eigenlijk, waarvoor hebben we ze nodig en hoe ontwikkelen ze zich? Door meer te weten over deze EF’s, blijken we beter in staat om aan te kunnen sluiten bij de onderwijsbehoeften van de kinderen. Wat mag je eigenlijk verwachten van kleuters en wat van onderbouw-middenbouw- en bovenbouwkinderen? Wat gebeurt er wanneer de EF’s zwak ontwikkeld zijn? En wat kunnen wij er dan mee?
”De EF’s zijn de mentale processen die een superviserende rol hebben bij het denken en het gedrag. Dankzij die EF’s kan iemand een strategie ontwerpen, beginnen met een stapsgewijze aanpak, effectief reageren op veranderingen en problemen en dat alles terwijl de uiteindelijke doelen in het oog worden gehouden” (Cooper-Kahn & Foster, 2014). Het zijn dus simpel gezegd vaardigheden die je nodig hebt om allerlei taken uit te voeren. We hebben het dan over bijv. werkgeheugen, inhibitie, planning, flexibiliteit en aandacht. Met andere woorden: kun je informatie tijdelijk vasthouden en bewerken, kun je eerst denken dan doen, kun je je taak goed organiseren in uitvoering en tijd, kun je je strategie tijdig bijstellen en kun je je aandacht er wel bij houden?
Kortom: er wordt nogal wat van je leerlingen gevraagd! En dan is het ook nog de bedoeling dat ze hun emoties een beetje onder controle kunnen houden! Kunnen voldoen aan al deze vaardigheden is vaak extra moeilijk voor kinderen die bijv. te maken hebben met ADHD, ASS-/ODD-problematiek of disharmonisch intelligentieprofiel.
Met de huidige kennis weten we dat ons brein zich ontwikkelt tot zeker het 23e levensjaar. In die tijd is er sprake van een langzame rijping van de zgn. prefrontale cortex, die weer verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van de EF's. Bovenstaande uitspraak "use it or lose it" geldt zeker voor de optimale ontwikkeling van EF's en daar ligt dan ook voor het onderwijs een schone taak!
Als leerkracht kun je namelijk een leerling goed begeleiden door bij het
taakaanbod niet alleen te letten op het inhoudelijk en didactisch niveau,
maar ook taken aan te bieden rekening houdend met de EF’s.
Wat vraagt deze taak van deze leerling op het gebied van bijv. werkgeheugen, planning en timemanagement? Het zijn vaardigheden die een leerling zich in de loop der jaren eigen moet maken en daar kunnen en moeten we ze in laten oefenen en ondersteunen. Je kunt beter aansluiten op de specifieke onderwijsbehoeften van een leerling, wanneer je je bewust bent van diens sterkere en zwakkere EF’s.
Eerst wordt er, bij zoveel mogelijk mensen die met de opvoeding of het onderwijs van de leerling te maken hebben, informatie verzameld over de EF’s. Dit kan worden gedaan door vragenlijsten (Dawson en Guare) af te nemen die zicht geven op de ontwikkeling van de afzonderlijke EF’s. De belangrijkste informatie komt natuurlijk van leerling zelf.
De uitslagen van de vragenlijsten laten in één oogopslag zien waarop een interventie plaats zou kunnen vinden. Het gezamenlijk kijken naar de verzamelde informatie en de uitkomsten van de vragenlijsten, bieden een opening voor het gesprek. Deze gesprekken vinden bij voorkeur plaats volgens de oplossingsgerichte benadering. Door (m.n. bovenbouw) leerlingen zo mogelijk te betrekken bij deze gesprekken, zijn en/of worden zij eigenaar van hun eigen ontwikkeling. Zij beslissen uiteindelijk op welke EF de interventie plaats gaat vinden, welke kleine en overzichtelijke stappen hierin gemaakt dienen te worden en of zij, eventueel voor een beloning op dit doelgedrag, willen werken.
Leerlingen hebben in het algemeen zelf een duidelijk beeld waaraan zij willen
werken en wat maakt dat zij daaraan willen werken.
Uit ervaring blijkt dat deze gesprekken vooral leiden tot dialoog waarin bijvoorbeeld verschillen worden besproken die naar voren komen bij het invullen van de vragenlijsten. Nooit uitgesproken situaties brengen meningen van meerdere partijen aan het licht en dit zorgt voor wederzijds begrip. Door nieuwe inzichten ontstaan spontaan doelgedragingen waaraan de leerlingen willen gaan werken.
De gesprekken nemen wat tijd in beslag, maar wanneer gevraagd wordt naar de ervaringen van leerlingen wordt steevast geantwoord dat zij het erg fijn vinden dat er zo goed naar hen geluisterd wordt. Daarnaast wordt op deze manier allereerst een bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van executieve functies; een win-win situatie!
Wilt u meer informatie, een workshop of een training volgen over EF’s, neem dan contact op met KANS.
De nieuwsbrief van KANS in onderwijs verschijnt 4 x per jaar.
KANS is er voor leerkrachten, leerlingen, ouders, scholen en andere instellingen. KANS biedt professionele begeleiding door experts vanuit het speciaal (basis) onderwijs (SBO en SO). Bij KANS zijn alle experts in de dagelijkse praktijk werkzaam. Hierom weten zij precies wat het is om met leerlingen om te gaan die elke dag extra zorg nodig hebben. Alle informatie over de activiteiten die KANS voor u kan verzorgen staat beschreven op de website www.kans-inonderwijs.nl
KANS is gespecialiseerd in:
Coachen / begeleiden / trainen van (startende) leerkrachten, schoolteams, en het afnemen van onderwijsassessments.
Onderzoek en begeleiding van kinderen met leer- en/of gedragsproblemen en/of ontwikkelingsstoornissen.
Verschillende manieren van ondersteuning en hulp aan (groepen) ouder(s)/verzorger(s).
Nascholingscursussen en informatiebijeenkomsten voor onderwijs-opleidingsinstituten.
KANS valt onder bestuur van Stichting Gewoon Speciaal, waarin de hierboven genoemde vijf (S)BO scholen voor speciaal (basis) onderwijs in de regio samen werken.
