|
|
|
Terugblik seizoen
Vooreerst hartelijk dank voor jullie talrijke aanwezigheid de voorbije maanden.
Later deze herfst wordt het programma bekendgemaakt voor het bezoeksseizoen 2019. Dit wordt aangekondigd in de winternieuwsbrief. Wat vaststaat, is dat het seizoen eind april traditioneel zal openen met de opendeurdag.
We kijken alvast uit naar het seizoen 2019! Hopelijk zijn jullie terug van de partij?
|
|
Vraag en antwoord
DE VRAAG
Wat betekent de gedenkplaat die aan het fort hangt?
ONS ANTWOORD
Het is een gedenkplaat voor François Le Roi, geboren in Brussel op 25 maart 1893. Hij kwam in oktober 1913 aan in het nieuwe Fort Oelegem. Er liepen daar toen nog veel burgerwerklieden van Cockerill rond, die de nieuwe geschutskoepels in hun beddingen aan het plaatsen waren. Het fort was één grote bouwwerf en de nieuwe jonge soldaten liepen er wat verweesd bij. De oorlog was nog veraf. Tot begin augustus 1914 alle burgers het fort verlieten en de reservisten één voor een binnendruppelden.
Een goede twee maanden later, donderdag 8 oktober. 'Wie wil er op patrouille?' riep de fortcommandant. François meldde zich aan: was het uit jeugdige overmoed of uit plichtsbesef? In het begin van de namiddag verlieten vijf kanonniers het fort, in de richting van de schans Massenhoven. Eerst moesten ze het terrein tussen het fort en de Zandhovensesteenweg overbruggen. We moeten ons voorstellen dat daar geen boom en geen hoeve meer stond. Er was alleen nog een open vlakte van minstens 600 meter. Hier zouden ze in de kijker lopen en van camouflage zullen deze mannen ook niet veel geweten hebben. Had de vijand hen al in de gaten? Na enkele minuten stootten ze op twee vrouwen van wie ze de aandacht trokken door in de lucht te schieten. Niet meteen een goede tactiek met de vijand in de buurt. Een Duitse eenheid die er patrouilleerde, opende onmiddellijk het vuur. François stortte dodelijk getroffen tegen de grond. Zijn kameraden brachten hem terug naar het fort, waar fortdokter Anatole De Witte alleen de dood kon vaststellen.
Kreeg François onmiddellijk een graf of was het in het fort fris genoeg om nog even te kunnen wachten? De vijand was dichtbij en het fort verlaten hield toch een risico in. Een dode was dat niet waard. Uiteindelijk kreeg hij een graf aan de kerk in Oelegem en na de oorlog een definitieve rustplaats op de stedelijke begraafplaats in Brussel. Brussel heeft nooit een monument opgericht met de namen van zijn gesneuvelden, en wie wist in Oelegem nog van François' dood? Daarom onthulde op 1 oktober 2000 (!) de Ranstse burgemeester, op initiatief van de Heemkundige kring De Brakken Oelegem en in aanwezigheid van familieleden, een herdenkingsplaat voor François Le Roi. Aan de ingang van het fort staat zijn naam sindsdien vereeuwigd op een arduinen plaat.
Bron: 'Vergeet me niet - ereboek voor de Ranstse gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog' van Willem Segers
In elke nieuwsbrief behandelen we één vraag. Stuur gerust een mail naar info@fortoelegem.be en wie weet zie je het antwoord op je vraag in de volgende editie van deze nieuwsbrief verschijnen!
|
|
Kort nieuws
BUSYBY Matterport 3D Tours
Samen met Luk Moorkens zijn we een 3D Tour door het fort aan het realiseren. We hopen dit werk begin volgend werkjaar aan het grote publiek te kunnen voorstellen.
Meer info: www.busyby.com
Europese Fortendag
België is niet het enige land met forten en verdedigingslinies. Overal in Europa staan forten, bunkers, kastelen en vestingsteden. Dit jaar werden de handen ineen geslagen en werd er voor het eerst een Europese Fortendag georganiseerd op 9 september tijdens Open Monumentendag. Voor Fort Oelegem was deze dag echt een succes: 384 bezoekers waarvan velen uit de regio maar ook uit Nederland en zelfs Polen. Gidsing van de rondleidingen door de conservator, Jorne, Guy en Dries.
Meer info: https://forten.nl/european-fortress-day/
A6-flyers
In augustus realiseerden we nieuwe A6-flyers van het fort.
De flyer bevat korte info over het fort aan de ene zijde en een plattegrond aan de andere zijde.
Vraag ernaar volgend werkjaar! Ze zijn gratis.
|
|
Jaarlijks onderzoek waterkwaliteit bij Fort Oelegem
Door de leerlingen van de Lierse Sint-Aloysiusschool werd ook dit jaar in september de waterkwaliteit onderzocht van de Fortgracht, het Schijn voor en na het Antitankkanaal (ATK) en het Antitankkanaal zelf. Eén en ander met behulp van de zgn. biotische index*-werkwijze. Het resultaat: een biotische index* van 7 voor de Fortgracht, 5 voor het Schijn voor het ATK en ATK zelf en 4 voor het Schijn na het ATK. Voor het Schijn en het Antitankkanaal (ATK) werd er dit jaar dus een zekere terugval genoteerd in vergelijking met vorige jaren (niet voor de Fortgracht: daar werden nog altijd kokerjuffers aangetroffen). Heeft de lange zomerdroogte hier iets mee te maken?
|
|
Vlaanderen maakt 600.000 euro vrij om vleermuizen beter te beschermen
Op voorstel van Joke Schauvliege, Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw, keurde de Vlaamse regering eind september het soortenbeschermingsprogramma (SBP) voor vleermuizen goed. De Vlaamse overheid investeert de komende vijf jaar ruim 600.000 euro in de duurzame bescherming van dit bijzondere zoogdier.
In Vlaanderen leven zo’n twintig vleermuizensoorten. Hoewel elke soort zijn eigen ecologie heeft, overwinteren ze vaak samen en jagen ze in dezelfde gebieden. Het programma focust zich op de zeldzamere en veeleisende soorten – zo’n tien in totaal – maar ook de minder bedreigde soorten hebben er baat bij. Zo komen beschermingsmaatregelen zoals warme zolders van historische gebouwen voor zolderbewonende soorten en bosbeheer op maat van boombewonende soorten, ook de meeste andere soorten ten goede.
Joke Schauvliege: “In de eerste plaats richt het SBP zich op het duurzaam beschermen van locaties waar grote concentraties vleermuizen overwinteren. In de Antwerpse fortengordels (zoals Fort Oelegem) en de Haspengouwse mergelgrotten bijvoorbeeld komen jaarlijks duizenden vleermuizen samen. Ook het groen en bereikbaar maken en houden van de locatieomgeving is belangrijk, want vleermuizen leven ’s zomers vaak tientallen tot zelfs honderd kilometer verderop.”
In de tweede plaats richt het programma zich op onderzoek. Hoewel de voorbije jaren veel nieuwe kennis is vergaard over onze vleermuizen, blijven nog belangrijke vragen onbeantwoord. Van de meeste soorten is slechts een deeltje van hun leefgebied gekend en dat biedt te weinig houvast om ze duurzaam te beschermen en hun populatie terug op peil te brengen. Het SBP wil daarom de belangrijke gebieden beter in beeld brengen voor de populaties van de meest bedreigde soorten zoals meervleermuis, mopsvleermuis, ingekorven vleermuis (zie bovenstaande foto) en Bechsteins vleermuis (deze vleermuizen komen ook voor in ons fort!). Op die manier kunnen de nodige beschermingsmaatregelen op de juiste plaats worden ingezet.
Meer info: www.natuurenbos.be/sbpvleermuizen
|
|
Vleermuizenonderzoek onthult geheimen van grootste kraamkolonie van Vlaanderen
De voorbije maanden werd de grootste kolonie vleermuizen van Vlaanderen, in Herentals onderzocht. 10 Ingekorven vleermuizen werden gezenderd en op de voet gevolgd, met behulp van lichtgevoelige camera’s, batdetectoren en zelfs een vliegtuigje. Het unieke onderzoek levert belangrijke inzichten die kunnen leiden tot een betere bescherming van deze kolonie, en van de soort in het algemeen.
Dit is een provinciale prioritaire soort voor de provincie Antwerpen. Meer info op www.provincieantwerpen.be > prioritaire soorten
|
|
Hulp van Fluxys
Een team Fluxys-sympathisanten kwam professionele outdoorshulp bieden bij enkele aanslepende problemen: de kaduke voorbrug, de niet voldoende beveiligde ramen van het zuidelijke straatgebouw, de door vandalen tijdens de zomer vernielde reling op de dakrand van het hoofdgebouw. Indrukwekkend en hoogst gewaardeerd!
|
|
Forten Namen
De Fortendag 2018 ging op 26 augustus door in het driehoekige Fort Saint-Héribert te Wépion, het hoogst gelegene en het grootste van de forten die in 1888-1891 op 6 km van Namen werden gebouwd, met vooral een sterke westelijke kant : tegen Frankrijk.
Het had allemaal te maken met de oorlog die Frankrijk in 1870 aan Duitsland verklaarde en die door Duitsland werd gewonnen.
Eigenlijk waren beide landen toen reeds van plan om door de Maasvallei te trekken, op weg naar de tegenstander.
Fortenbouwer Brialmont voorzag dat dit wel zou gebeuren bij het volgend conflict (Frankrijk schreeuwde om revanche). Hij kon onze politiekers overtuigen om Luik en Namen te versterken met respectievelijk 12 en 9 forten, bestand tegen de grootste kalibers uit die tijd (22 cm). De bedoeling was of Duitsland of Frankrijk tegen te houden en spoorwegen, vaarwegen en landwegen voor de aanvallers af te sluiten om tijd te winnen. Geen oorlog had tot dan langer dan een aantal maanden geduurd en er werd gerekend op de bijstand van de andere landen die de Belgische neutraliteit garandeerden...
Elk Maasfort beschikte natuurlijk over artillerie voor de korte, middellange en lange afstand en bewapening voor de infanterie : voor de lange afstand 21 cm-Kruppkanonnen met 8,5 km reikwijdte. Die hoofdbewapening was geconcentreerd in een centraal massief, dat boven het fort uitstak.
Maar een grote zwakte was wel de organisatie van het sanitair en de ventilatie in deze forten. Dat sanitair was ondergebracht in de contrescarp aan de andere zijde van de droge keelgracht, zodat het zijn functie niet kon vervullen tijdens gevechten: bij beschietingen zagen honderden soldaten zich verplicht zich te behelpen met de zijkanten van de centrale galerij, wat voor een onhoudbare stank zorgde. Bovendien deugde ook het ventilatiesysteem niet, met als gevolg dat rook en stof bij beschietingen niet afgevoerd geraakten. Kan je je het voorstellen ?
Ondertussen waren in het buitenland (met name Duitsland) tot overmaat van de problematiek 42 cm-kanonnen ontwikkeld met een bereik van 14 km, die via de spoorweg konden worden vervoerd of die door dieseltractors konden getrokken worden.
In België geloofde men de berichten daarover niet, tot het in augustus 1914 menens werd. Toen zetten de Duitsers al hun beschikbare zware belegeringsartillerie in, naast Oostenrijkse Skoda 30,5 cm-houwitsers die een bereik hadden van 9,6 km en die bij Namen o.m. bediend werden door het befaamde artillerie-bataljon Krakau (Krakau lag toen in Oostenrijk...).
Alles was klaar op 21 augustus 1914, op 22 augustus werd er geschoten en op 23 augustus werd op de eerste forten de witte vlag gehesen. In Marchovelette vluchtte het garnizoen in paniek weg. Fort Saint-Héribert werd op 24 augustus vanaf 15u30 beschoten. Rond 18u30 was de centrale galerij helemaal gevuld met verstikkende rook en om 19u45 gaf het fort zich over. Om 14 u was Fort Malonne reeds "gevallen" : vergezeld van alleen 4 vrijwilligers had Leutnant Otto Von der Linde het lef om de fortcommandant tot overgave te dreigen, waarop die grif zijn sabel afgaf aan de prille twintiger : die kreeg er later van de keizer de prestigieuze "Pour le Mérite" -onderscheiding voor.
Van de beschoten forten waren bij de overgave 87% van de kanonkoepels onbruikbaar geworden. Ook de kwaliteit van het ongewapende beton bleek totaal onvoldoende om te kunnen weerstaan aan de beschietingen.
En zo was het verhaal van de Naamse Maasforten dus op enkele dagen over. Zoals ook elders hier te lande (Antwerpen !) waren die forten, zoals de betrokkenen overigens goed wisten, gewoon niet opgewassen tegen de ontwikkelingen van de technologie.
Zoals gebruikelijk met militaire toestanden in dit land, waren we toen weer eens "perfect uitgerust voor de vorige oorlog". Maar er werden zo ook, onder de Belgische vlag, duizenden jonge en andere dode soldaten onnodig opgeofferd aan dat soort politiek en strategie...
(Bron : Vesting, tijdschrift van het Simon Stevin Vlaams Vestingbouwkundig Centrum : 2017/3-4 - 2018/1)
Bij het begin van WO2 (die via Versailles op zijn beurt uit de vorige oorlog volgde) herhaalde de geschiedenis zich nog even. Het ietwat gemoderniseerde Fort Saint-Héribert (ventilatie !) wordt op 18 mei 1940 aangevallen, op 21 mei gaat het garnizoen al in krijgsgevangenschap. De commandant mag van de Duitsers zijn wapen houden als blijk van respect.
In de jaren 1960 wordt het fort verkocht en in 2013 nog eens doorverkocht, voor het brandhout... Die laatste koper herpakt zich daarna wel, hij wil nu van het fort een museum maken.
|
|
Het Spaans Toreken te Niel, terug ontdekt, te beschermen en te restaureren
Niel (10 km ten zuiden van Antwerpen) ligt nabij de samenvloeiing van de Rupel en de Schelde. Tijdens het beleg van Antwerpen in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) was dat strategisch belangrijk. De Spaanse belegeraars legden in de buurt, langs de oevers van Schelde, Durme en Rupel een fortengordel aan om te verijdelen dat de Protestantse troepen Antwerpen zouden kunnen ontzetten (Val van Antwerpen : 1585 !) of heroveren.
In Niel herbouwden de Spanjaarden een middeleeuws kasteel op het hoogste punt van het dorp tot het Fort De Sterre en de vroegere donjon werd een blokhuis met aan alle kanten schietgaten. Het fort had vrij uitzicht op de voornoemde fortificaties in Boom, Schelle, Hemiksem, Wintam en Rupelmonde. Na de Vrede van Münster in 1648 verloor het zijn militaire functie, het blokhuis werd een woonhuis dat tot in 1950 bewoond bleef. Daarna verloederde het, het dak brandde af einde de jaren 1980.
Alle bouwkundige inventarisaties liepen er voorbij, tot het recent werd herontdekt. De gemeente Niel kocht het voor € 87.000 en er wordt nu hopelijk spoedig werk gemaakt van de bescherming en de restauratie van wat de mensen het Spaans Toreken noemen (gelegen achteraan in de Kasteelgang, bij de Emile Vanderveldenlaan). Uiteindelijk gaat het om het enige tastbare gebouw hier te lande dat nog rechtstreeks aan de Tachtigjarige Oorlog te linken valt…
(G/Geschiedenis, juli 2018 – De Telegraaf, 4 augustus 2018)
|
|
Oproep vrijwilligers!
De Werkgroep Fort Oelegem (WGFO) van Natuur 2000 wil het fort blijven onderhouden en bezoekers ontvangen en informeren, en dat betekent dat er continu moet uitgekeken worden naar nieuwe, enthousiaste vrijwilligers. Daarom doen we nogmaals een oproep tot andere forten- en natuurfreaks die evengoed wat van hun tijd in het fort en in de omringende natuur willen steken: zie je het zitten om je mee in te zetten voor het onderhoud van het fortcomplex, voor het rondgidsen van bezoekers, voor het mee in de gaten houden van 1300 overwinterende natuurwondertjes? Contacteer ons of kom naar één van onze komende activiteiten en stel jezelf voor! Meer info: info@fortoelegem.be of 0475 29 04 87.
|
|
Interessante websites
Naast deze nieuwsbrief bestaan ook de websites www.natuur2000.be,
www.nieuwsbriefnatuur2000.be en
www.fortoelegem.be die nieuws over Fort Oelegem en over de vleermuizen verzamelen.
|
|
|
Biotische index
Op basis van ongewervelde dieren die met het 'blote' oog te zien zijn (= macro-invertebraten) kan stilstaand of stromend zoet water in kwaliteitsklassen worden ingedeeld. Van voornoemde beestjes is nl. bekend dat ze in een bepaalde volgorde uit water verdwijnen naargelang van hun gevoeligheid voor verontreiniging. Men steunt zich dan op de aanwezige soortenrijkdom. Afhankelijk van de aangetroffen organismen krijgt het water een waardecijfer van 0 tot 10. Dat cijfer is de Biotische Index ofte BI. Water met een slechtere kwaliteit (grotere vervuiling) krijgt een lagere index.
De verschillende waarden worden ingedeeld in de volgende kwaliteitsklassen :
Klasse I = BI 9-10 = kwaliteit zeer goed
Klasse II = BI 7-8 = kwaliteit goed
Klasse III = BI 5-6 = kwaliteit matig
Klasse IV = BI 3-4 = kwaliteit slecht
Klasse V = BI 0-2 = kwaliteit zeer slecht
Voor de kwaliteitsklasse II vormen o.m. kokerjuffers een "indicatorsoort".
Kokerjuffers zijn zich in het water ontwikkelende schietmotten. De meeste soorten leven daarin als larve en maken een kokertje van plantenmateriaal, zandkorrels, kiezelsteentjes enz., waarin ze schuilen tegen vijanden. Die kokerbouwende larven zijn in het water zichtbaar als "kruipende takjes".
|
|
|
|
|
|
