Welkom bij deze eerste les van de cursus 'In deze stilte'. Ik hoop dat de komende drie weken voor jou een periode zullen worden waarin je groeit in stil-zijn. Want voor de meesten van ons is daar nog wel wat groei mogelijk. Het leven is vaak druk en vol. Steeds opnieuw zijn er allerlei zaken die je aandacht vragen. Hoe kun je in een wereld vol afleiding toch de weg van de stilte vinden?
In een korte video die ik heb gemaakt, leg ik nog wat meer uit over de opzet en de bedoeling van deze cursus.
De tekst van het lied van Sela waaraan ik de titel voor deze cursus heb ontleend, luidt zo:
Geef ons uw vrede, in deze stilte.
Breng onze onrust tot rust.
Geef ons uw vreugde, in deze stilte.
Breng onze onrust tot rust.
Geef ons uw zegen, in deze stilte.
Breng onze onrust tot rust.
Weinig woorden. Maar ze zijn raak. Tenminste, zo voel ik dat. De woorden helpen me om stil te worden. Om van veelheid naar eenvoud te gaan. Het lied krijgt in onze kerkdiensten (ik ben predikant van de Plantagekerk in Zwolle) ook regelmatig een plek. Want we hebben het nodig om te worden meegenomen naar de stilte. Van de onrust van het dagelijkse leven dat vol activiteiten, indrukken, ideeën en to-do-lijstjes is, naar de rust van het hier en nu van Gods aanwezigheid.
Dit lied dat de weg naar de stilte baant is tegelijk ook een gebed. Al zingend (of luisterend) vragen we iets aan God. Geef. Geef ons uw vrede. Geef ons uw vreugde. Geef ons uw zegen. De stilte wordt zo een oefening in ontvankelijkheid, een oefening in het besef: het moet me gegeven worden. Ik kan het niet zelf klaarspelen.
Ik nodig je uit om nu de tijd te nemen om naar het lied te luisteren. Met aandacht. Probeer er helemaal bij te zijn en de tekst van het lied zorgvuldig te volgen. Vaak luisteren we naar muziek, maar zijn we intussen met iets anders bezig. Dan klinkt de muziek op de achtergrond.
Maar laat dit lied nu helemaal op de voorgrond zijn. Richt je er met al je aandacht op. Blijf bij de woorden die klinken. Je zult merken hoe verstillend dat werkt. Misschien is er één woord dat je in het bijzonder raakt in dit moment.
Hoe haalbaar is het nu eigenlijk om de stilte te ervaren? Is stilte wel mogelijk? Hoe kom ik af van al die gedachten die nog steeds door mijn hoofd gaan?
Ik merk dat het zinvol is om te onderscheiden tussen stilte en stil-zijn. Het woord 'stilte' suggereert een soort van resultaat: de stilte is gelukt als het helemaal stil is geworden. Geen woorden meer, geen gedachten meer, geen afleiding meer.
Maar de uitdrukking 'stil-zijn' legt meer het accent op het proces, op het op weg zijn naar de stilte. Een bekende wijsheidsspreuk zegt: 'Het gaan van de weg is het doel'. Dat is het inderdaad: het gaat er niet per se om dat we het doel van de stilte te behalen (en als het kan ook graag een beetje snel), maar dat we op weg gaan naar de stilte (die we misschien maar zelden ook daadwerkelijk bereiken).
En op die weg valt er heel veel te leren en te ervaren wat kostbaar is voor ons leven. Bijvoorbeeld: dat je van een veelheid aan gedachten en prikkels en afleidingen naar een zekere eenvoud kunt gaan. Nee, het is (nog) niet helemaal stil. Maar er vindt al wel verstilling plaats: minder woorden, minder afleidingen, minder prikkels omdat je ervoor kiest om je aandacht te focussen. Op weg naar de stilte leren we beter omgaan met de enorme versnippering en fragmentatie van onze levens. Tenminste, ik ervaar dat wel vaak.
Versnippering: er is zoveel dat de aandacht nodig heeft dat ik in de veelheid het overzicht kwijt raak en als een kip zonder kop rond ren. Fragmentatie: er is geen heelheid meer, het leven is uiteen gebroken in fragmenten, allemaal losse fragmenten. Op z'n mooist kun je ervan zeggen dat het allemaal losse mozaïeksteentje zijn, maar ik weet in de verste verte niet meer hoe het mozaïek er als geheel uit zou kunnen zien.
Herken je die versnippering, die fragmentatie?
En wat vind je daarvan?
[De vetgedrukte vragen die je in de lessen tegenkomt, zijn een uitnodiging om een reflectiemoment te nemen.]
Wees stil en weet
In elke les reik ik je ook een bijbelwoord aan dat ons iets te zeggen heeft over stilte. Deze eerste keer misschien wel het bekendste bijbelvers over stilte: Psalm 46 vers 11a (in Engelse vertalingen vers 10a). In een paar vertalingen onder elkaar:
Staak de strijd, en erken dat ik God ben.
Wees stil en weet dat Ik God ben.
Laat af en weet, dat Ik God ben.
Geef het op en weet dat Ik God ben.
Stop met de strijd, en weet dat de Heer God is.
Be still, and know that I am God.
Het boeiende vind ik hier dat het woord dat met 'wees stil' vertaald kan worden ook betekent: stop met de strijd, laat af, laat los, geef het op. Als we stil zijn (of dat in elk geval proberen) is dat dus hetzelfde als: stoppen met vechten, loslaten wat ons in de greep kan hebben, niet langer de strijd aangaan, stoppen met vasthouden.
In het Engels kun je dat ook heel mooi zo zeggen: 'Let go, let God'. De weg van de stilte gaan is dus tegelijk de weg gaan van leren loslaten en aan God overlaten. Wie stil wordt oefent met: de strijd staken en God God laten zijn!
Wat zou jij graag willen loslaten?
Hoe kan stil-zijn daarbij helpen?
Wat kan God doen wat jij niet kunt?
Je smartphone als bron van stilte
In deze cursus wil ik je ook uitdagen om je smartphone te gaan ontdekken als een bron van stilte (mocht je deze cursus niet via je smartphone volgen, maar op je laptop, iPad of computer, dan vraag ik je om overal waar ik het over de smartphone heb in te vullen wat voor jou van toepassing is).
In Vlaanderen is eind 2019 een onderzoek naar stilte gedaan. Een artikel over de uitslagen heeft deze kop: 'Verlangen naar rust botst op de smartphone'. Dit wordt er over gezegd: "Zeven op de tien Vlamingen vinden stilte en rust levensbelangrijk. We zoeken en vinden die vooral in de natuur, maar we blijven worstelen met de smartphone die de rust verdrijft met constante prikkels."
Ik denk dat juist je smartphone óók een middel kan zijn om rust te zoeken en stil te worden. Want via je smartphone kun je ook naar plekken gaan op internet die hulp bieden bij stil worden.
Zelf maak ik bijvoorbeeld graag gebruik van een audiobestandje waarin drie minuten stilte zit, voorafgegaan door een gonggeluid (drie keer) en afgesloten met datzelfde geluid (drie keer). Dus als je nu kiest om drie minuten stil te zijn, ga dan rustig zitten, laat los waar je mee bezig bent en klik op de button:
Je bezinnen op stilte en erover nadenken is nog niet hetzelfde als stil-zijn. Daarom krijg je in elk les oefeningen aangereikt om de stilte in praktijk te brengen en om te ontdekken wat er gebeurt als je stil bent (of probeert te worden). Deze oefeningen kun je als je dat wilt een paar keer herhalen verspreid over verschillende dagen.
Neem drie minuten om stil te zitten op je stoel en niks te doen. Probeer je te realiseren wat er allemaal in je omgaat. Welke gedachten zijn er, welke to-do-dingetjes komen er bij je boven, wat voel je, welke lichamelijke gewaarwordingen zijn er? Schenk daar aandacht aan eenvoudig door op te merken dat het er is. Ga er dus niets mee doen. Merk het alleen op. Het kan helpen om het even op een papiertje te schrijven om je bewustwordingsproces te ondersteunen.
Luister nog een keer naar het lied In deze stilte. Kies ervoor om met je volle aandacht bij het lied te blijven (bij de tekst of bij de muziek zelf). Merk op waar het lied je raakt.
Doe hetzelfde met een ander lied. Op de pagina Oefenruimte stil-zijn tref je een aantal liederen aan die je kunt gebruiken. Maar je kunt uiteraard ook zelf een lied of andere muziek uitkiezen om met je volle aandacht naar te luisteren.
Veel mensen kunnen het best stilte ervaren in de natuur. Maak bewust tijd om een wandeling te maken. Als je niet naar buiten kunt, kun je de natuur ook naar binnen halen door een Youtubefilmpje met natuurgeluiden aan te zetten en je ogen dicht te doen en dan helemaal bij die geluiden te blijven. Bijvoorbeeld dit filmpje.
Interactie
Voor een leerproces is interactie altijd heel waardevol. Online kunnen we die interactie creëren via webinars (er komen er twee tijdens deze cursus: dinsdag 16 juni en woensdag 24 juni van 20.00 uur tot 21.00 uur) en ook door vragen te stellen, ervaringen te delen en korte enquêtes in te vullen waarvan de resultaten worden meegenomen in de volgende lessen. Bij elke les is er daarom een formulier waar je antwoord kunt geven op enkele vragen en ook vragen kunt stellen of ervaringen kunt delen.
Lees, voordat je naar het vragenformulier gaat, hieronder in de rubriek 'Meer' ook de informatie over de stilte-enquête die je kunt doen en waarvan je het resultaat mee kunt nemen naar het vragenformulier.
Je hoeft niet altijd elk onderdeel van elke les te doen! Voel je vrij om onderdelen over te slaan. Maar voor wie ruimte en tijd en zin hebben volgen hier nog wat suggesties.
Hierboven noemde ik de stilte-enquête die in Vlaanderen is gehouden. In dit artikel lees je er veel meer over. Je kunt ook je eigen stilteprofiel ontdekken door een korte enquete in te vullen. Klik dan op deze link: ontdek jouw stilteprofiel.
Een tijdje geleden interviewde Anne Stael mij over stilte en over lectio divina. Zij heeft een website met de naam 'Lekker stil'. Daar verzamelt ze interviews met mensen die met stilte bezig zijn. En ze neemt ook de stilte op, zoals in de Plantagekerk in Zwolle! Kijk en luister op deze pagina: Lekker stil - Verstillend bijbellezen met Jos Douma.
Een tijdje geleden schreef ik een essay over stilte voor het Friesch Dagblad. Je kunt het hier lezen: Mag ik even stilte?
Volgende les
De cursus gaat over stil-zijn in je huis en in de kerk. In de volgende les zal er ook aandacht zijn voor stilte in de kerk! Mocht je daar al een vraag over hebben, dan kun je die kwijt in het vragenformulier bij deze les. Zie hierboven.
Wil je contact zoeken om iets te vragen of te delen?
Mail dan naar: jos@levenindekerk.nl.
De tekst van het lied van Sela waaraan ik de titel voor deze cursus heb ontleend, luidt zo:
Hoe haalbaar is het nu eigenlijk om de stilte te ervaren? Is stilte wel mogelijk? Hoe kom ik af van al die gedachten die nog steeds door mijn hoofd gaan?
In elke les reik ik je ook een bijbelwoord aan dat ons iets te zeggen heeft over stilte. Deze eerste keer misschien wel het bekendste bijbelvers over stilte: Psalm 46 vers 11a (in Engelse vertalingen vers 10a). In een paar vertalingen onder elkaar:
