Het klinkt hard, maar in de gezondheidszorg wordt de waarde een mensenleven berekend aan de hand van qaly’s (quality-adjusted life years). Aan deze ‘gewonnen goede levensjaren’ kan je een prijskaartje hangen, afhankelijk van het budget en je prioriteiten. Zo werd in de coronacrisis 8 miljoen euro per gewonnen levensjaar uitgegeven, honderd keer zoveel als gebruikelijk. Dat is een politieke keuze.* Maar wat is een mensenleven écht waard? Wat is de intrinsieke waarde van een mens?

We gebruiken die term meestal in discussies over kunst en natuur. Dan gaat het dus niet om wat het ons oplevert, financieel of materieel, dat is de instrumentele waarde. Nee, iets is intrinsiek waardevol vanuit of in zichzelf, omdat het plezier oplevert of een boeiende ervaring biedt. Maar hoe meet je dat en waarom zou je het willen meten?

Paradoxaal genoeg juist vanwege dat beperkte budget, waardoor overheden moeten ze kiezen welke patiënten of natuurgebieden ze gaan beschermen, en welke kunstuitingen ze blijven subsidiëren. En dan is het prettig als er  ‘afvinklijstjes’ voor de intrinsieke waarde bestaan, als hulpmiddel, of zelfs als scherprechter. Zoals deze: wat maakt natuur waardevol?

• Autonomie (als een natuurgebied zichzelf ordent en handhaaft)
• Integriteit (beschrijft de onaangetastheid en volledigheid)
• Spontaniteit (of een natuurgebied op een natuurlijke manier is ontstaan)
• Diversiteit (als het een verscheidenheid aan levensvormen heeft)
• Complexiteit (refereert aan de complexe levensvormen die het gebied heeft)  
• Zeldzaamheid (impliceert de aanwezigheid van zeldzame of unieke dier- en plantensoorten)

Wat opvalt is dat, onvermijdelijk, puur menselijke waarden worden gebruikt om iets veel groters te classificeren. Want wat vindt de natuur er zelf van? Is een grotere diversiteit altijd beter, is onaangetast gebied waardevoller dan aangelegde natuur? Die kan juist een veel grotere diversiteit aan soorten herbergen, denk aan een door mensen bevloeide oase in een dorre woestijn. En die uiterst zeldzame zandhagedis** onder z’n rots wéét niet eens dat hij uiterst zeldzaam is, en dus ‘intrinsiek waardevol’. Zelfs zo waardevol dat een gemeente, na een bizar mediation-traject met bewoners, lange reptielenschermen moest aanleggen om te voorkomen dat meer dan de vastgelegde hoeveelheid reptielen worden doodgereden.***

Dat lijkt een krampachtige poging om iets ongrijpbaars in een keurslijf van regels en voorschriften te persen. Maar wat als we onszelf en onze samenleving langs de meetlat van het natuurlijstje zouden leggen? Autonomie en integriteit ja, dat vinden de meesten van ons van grote waarde, al zijn er culturele verschillen. Maar de complexiteit van de corona-samenleving waarderen we weer wat minder.

En dan diversiteit… Helaas hebben veel mensen daar nog moeite mee, zoals blijkt uit homohaat, racisme en spanningen tussen autochtonen en mensen met een migratie-achtergrond. Deze heftige weerstand tegen een diverse wereld laat zien dat we niet de natuur of de kunst, maar juist onszelf en onze samenleving de maat moeten nemen. Misschien dat we dan de intrinsieke waarde van alle mensenlevens leren zien.