18 oktober 2019

Dienstbodes fantaseren over een groots leven in New York

Datum: zondag, 27 oktober, 15.00-17.00 uur
Locatie: Willemsstraat 33, Amsterdam

Rembrandt had een dienstbode na het overlijden van zijn vrouw Saskia. Haar levenslot was niet gelukkig. Uiterst kwetsbaar waren de meisjes die soms op 11-jarige leeftijd als "binnenmeisje" begonnen met werken. Dat was al zo in de zestiende eeuw, maar ook in latere tijden. Aan het Jordaanmuseum werden brieven geschonken van dienstbodes die eind negentiende eeuw fantaseerden over een ontsnapping aan hun lot.
In tijden van #MeToo kijken wij terug op de verhalen van werksters en dienstbodes, op 27 oktober, de dag dat Amsterdam haar 744-ste verjaardag viert, tijdens de Maand van de Geschiedenis

Dienstbodes en werksters

Eind negentiende eeuw werd de aandacht gevestigd op de kwetsbare positie van werksters en dienstbodes. Lodewijk van Deyssel veroorzaakte een schandaal met zijn roman Een liefde (1887) waarin hij openlijk schreef over het misbruik van een dienstmeisje. In het nawoord noemde Frans Ehrens dit boekwerk 'la symphonie du noir'. 

Blanke slavinnen

Veel meisjes begonnen op jonge leeftijd, volkomen onvoorbereid en vaak naïef aan hun eerste dienstje. Bescheiden en vol verwachting zullen zij het huis van hun werkgeefster zijn binnengegaan. Des te naïever des te weerlozer waren zij, is te horen in het lied dat Eduard Jacobs (1868–1914) schreef en zong: Brief van een dienstmeisje aan haar moeder .  
Dienstmeisjes en werkster werden 'blanke slavinnen' genoemd. Zij kenden 'de onderkant van kast en ledikant, dichtte Gerrit Achterberg. Variété-artiest Adrienne Solser (1873–1943) schreef liedjes als Dienstmeisjes strijdlied en vestigde met karakterschetsen de aandacht op hun kwetsbare werkomstandigheden. 

Brieven van dienstbodes

Vrouwen uit de volksklasse hadden weinig keuzemogelijkheden. Dienstbode, werkster van naaister konden zij worden, of werken in de vele bedrijfjes in de stad (garnalenpelster, koffiepikster, aardappelschilster, enz.).
De meisjes die de brieven schreven zijn opmerkelijk openhartig over hun verlangens en wensen en over de mevrouw bij wie zij dienden en die over hen klaagden. Hoofdrolspeelster in ons verhaal is Sijggie, zij groeide op aan de Korte Prinsengracht, werd dienstbode, verbleef in een tehuis voor gevallen vrouwen en ging daadwerkelijk enkele jaren naar New York.

Een keten van musea volkshuisvesting?

Len Berghoef, b eleidsadviseur Kunst en Cultuur, van de gemeente Amsterdam vond 'een keten van volkshuisvestingsmusea die ieder voor zich een onderdeel van deze geschiedenis van de stad voor zijn rekening neemt' belangrijk. Het verhaal van de volkshuisvesting in de Jordaan en Amsterdam-Noord sluit aan bij dat van Museum Het Schip en het van Eesterenmuseum en het Amsterdam Museum dat het Willet- Holthuysen-museum beheert.
Martijn de Graaf, de opvolger van Berghoef, onderschreef die gedachte.

De Berengang

Willemsstraat tussen 171 en 183

Foto Berengang 1932

Binnenkort wordt het aangepaste bouwplan Nassautheater / Berengang voorgelegd. Het Jordaanmuseum had op 4 april 2017 een Zienswijze ingediend. De gevel van het Nassautheater wordt met bestaande materialen gereconstrueerd. Tijdens een gesprek op 16 februari 2018 gegarandeerd Monumenten & Archeologie er op toe te zien dat de pandjes met de krotwoningen aan de Berengang achter het theater behouden blijven.  
Het Jordaanmuseum vroeg ook de muur aan de andere zijde van de gang te handhaven waardoor de ervaring van "slop en krotten" mogelijk is.
Alle 'behoudenswaardige onderdelen (nog aanwezig structuur en muurdelen) blijven behouden' heeft het stadsdeel toegezegd.
Erfgoeddeskundigen gaan het definitieve bouwplan nauwgezet bekijken, en zullen zich, indien nodig, daarover uitspreken.

Monumentenstatus aangevraagd

Melkwinkeltje, Begoniastraat 6, Amsterdam-Noord

Jan Ernst van der Pek (1865-1919) ontwierp in 1898 het complex woningen tussen Lindengracht en Goudsbloemstraat en zag toe op de uitvoering ervan. Herkenbaar zijn de karakteristieke gele stenen, en de acht reliëfs die hij aan de Lindengracht 206-220 in de pui liet aanbrengen - een ode aan de ambachten die de bewoners uitoefenden.

In Amsterdam-Noord ontwierp Van der Pek een hele woonwijk. Het meest ongerepte stukje interieur is daar ontdekt in het melkwinkeltje, Begoniastraat 6 - de situatie van 1919 is nog bijna onveranderd aanwezig. Daarom heeft Stichting Monumenten Amsterdam Noord voor deze historische melkwinkel juli jl. een monumentenstatus aangevraagd.
Verlenging van het gebruik door Historisch Centrum Amsterdam Noord (HCAN) en openstelling na 1 november moet nog worden bevestigd door Ymere.

Expositie Anke Louwerse

Volg ons op

Wij danken de donateurs die reageerden op onze oproep!

Steun de projecten van het Jordaanmuseum die tot doel hebben de betrokken van bewoners te vergroten en bezoekers aan te trekken die geïnteresseerd zijn in de bijzondere cultuurgeschiedenis van de wijk.

Dankzij de inzet van veel vrijwilligers en donateurs kan het Jordaanmuseum projecten realiseren. Ook uw steun is nodig. 

Het museum is nog op zoek naar financiële middelen om de inzet voor behoud van de Berengang te bekostigen, de serie fotoportretten van nakomelingen van gangen bewoners af te maken, en in samenwerking met de geportretteerden de geschiedenis van hun voorouders te reconstrueren. 
Wij zoeken een fondsenwerver, een goede penningmeester!

Een bijdrage kunt u storten tnv
Stichting Jordaanmuseum
NL66 INGB 0000 8966 64