Na Westerwijtwerd crisisaanpak onvermijdelijk!

Onze Nieuwsbrief stond klaar voor verzending deze (vroege) ochtend. Maar we kunnen niet om de actualiteit heen. Vanochtend opnieuw een beving in Groningen. Gelukkig nog geen berichten van gewonden maar schade zal er weer volop zijn. Na Zeerijp kwam kabinet met voornemen de gaskraan verder dicht te draaien. Om vervolgens de versterking te “pauzeren”, wat inmiddels neer komt op twee jaar vertraging. In 2018 is er praktisch niks gebeurd in de versterking, en 2019 is ook al bijna verloren. Bij de TCMG liep het al vast, de nieuwe golf schademeldingen die na vandaag binnen gaan komen kunnen ze binnen het huidige systeem niet aan.

Als dit geen crisis is?

De rest van deze nieuwsbrief is helaas actueler dan ooit..

Uit het beraad

"Alle bestuurlijke afspraken en toezeggingen ten spijt is het grootste gebrek in de versterkingsoperatie tot nu toe het gevoel voor urgentie. De gevolgen van de gaswinning in onze provincie voltrekken zich als een onzichtbare en langzame nationale ramp met ongekende omvang voor Nederland. (..) Een juridische werkelijkheid, waarin aansprakelijkheid de hoofdrol speelt en geld de spil is, is de grootste en bovendien rechtstreekse bedreiging van de versterkingsopgave. (..) Voor ons is dit onbegrijpelijk. In de ontstane systemische werkelijkheid constateren wij een totaal gebrek aan gevoel voor urgentie om deze nationale ramp menselijk, snel en ruimhartig aan te pakken, waarbij de veiligheid van de Groningers en het oplossen van de veroorzaakte problemen weer voorop staat. (..) De bij de versterking en afhandeling van schade betrokken overheidsorganisaties opereren nog te veel vanaf hun eigen 'eilanden'. (..) Er is bovendien geen sprake van ruimhartigheid. Vrijwel alle elementen in het versterkingsproces worden langs de juridische meetlat gelegd en voeren in veel gevallen terug op financiële consequenties in de aansprakelijkheidsdiscussie. De zogenaamde achterdeurdiscussie over de afspraken tussen NAM en het ministerie van EZK staat de uitvoering voortdurend in de weg. Van de garantstelling door het Rijk is tot op heden in de uitvoering weinig gebleken."

Dit had zo maar een tekst van ons kunnen zijn. Maar dat is het niet. Het staat in een brief van de regionale bestuurders (gemeenten en provincie) aan het SodM. Uit ons hart gegrepen! Als je tot je door laat dringen wat hier staat, is het toch bijna niet te geloven dat we ondertussen gewoon doorbouwen aan deze 'systemische of systematische werkelijkheid'.Hoe kan dat? Lees hier de brief.

Maatschappelijke organisaties in positie

Alle dertien maatschappelijke organisaties van het Gasberaad zaten iedere zes weken samen met de GBB in de Maatschappelijke Stuurgroep van de NCG. Dat was jarenlang de basis van onze positie, de plek waar we het gaswinningsdossier in zijn volle omvang in een flink dagdeel bespraken. Waar we onze indrukken deelden, onze vragen stelden, en onze verzoeken kwijt konden. Het was de plek waar veel samen kwam, hoe pakt theorie uit in de praktijk? Waarom gaan dingen zoals ze gaan? Waarom pakken goede bedoelingen soms toch verkeerd uit? Maar ook was het de plek om de oplossingen te zoeken, om mee te denken, om verbindingen te leggen. En ook al was het vreselijk weerbarstig, ook al waren veel resultaten niet direct zichtbaar, ook al liepen de frustraties soms hoog op, er was tenminste een plek voor. Die is er niet meer. De NCG is de NCG niet meer, het is nu een Rijks(uitvoerings)dienst met een directeur. En die directeur heeft maar één opdracht: het organiseren van de uitvoering. En daar past geen stuurgroep bij die juist over kaders, over beleid, over onderzoek en kennis, over de positie en belangen van burgers, boeren en bedrijven, wil discussiëren.

Dus dat die stuurgroep is opgeheven is één ding, maar dat er niks voor in de plaats komt is iets heel anders. Wij zijn gevraagd om daarvoor met voorstellen te komen. En dat doen we dus ook. Het Gasberaad vraagt om de instelling van een Maatschappelijke Advies Raad Groningen (MAAR). Geen nieuw of extra overleg, maar een vervanging van het enig formele overleg wat de maatschappelijke organisaties gezamenlijk met verantwoordelijk bestuurder hadden.
Lees er hier meer over.

Prioriteit: Schade & Versterken één loket

Hoewel iedereen al jaren bepleit dat schade, versterken en verduurzamen voor bewoners één integraal proces moet zijn, worden zij in de praktijk stelselmatig als gescheiden processen georganiseerd en ingericht. Niemand ontkent dat dat vanuit het perspectief van de bewoner volstrekt onlogisch is, maar toch worden er op geen enkele manier concrete stappen gezet om de processen te integreren. Hooguit door in alle beleidstitels 'de bewoner centraal' te zetten. Maar waar dat vervolgens uit moet blijken weet niemand. In de praktijk blijven het opnieuw strikt gescheiden bureaucratische processen. Dat moet en kán anders!

Welke randvoorwaarden zijn daarvoor nodig? Om met een nieuwe, geïntegreerde aanpak te kunnen beginnen moeten er drie dingen gebeuren:

de ballast uit het verleden moet worden opgeruimd,
er moet een sterk vereenvoudigde schadeprocedure komen voor toekomstige schades, voor zover die niet meegenomen worden in een integrale aanpak (omdat er al versterkt is bijvoorbeeld),
het onderscheid tussen oude & nieuwe schades moet komen te vervallen.

Ad 1.
Er is al veel over gesproken. Schades die meer dan een jaar, sommigen inmiddels zelfs al twee jaar, open staan moeten van rechtswege worden vergoed. Dat betekent dat het proces om de causaliteitsvraag (komt het wel door gaswinning?) komt te vervallen maar dat nog wel de herstelkosten moeten worden vastgesteld. Dit moet zo simpel mogelijk, de plaatselijke aannemer moet een offerte in een (eenvoudig) format kunnen aanleveren. Dat ontlast de bewoner, maar ook de TCMG. Volgens de minister is het los laten van de causaliteitsvraag juridisch niet mogelijk. Maar het echte probleem beschrijft hij ook in zijn brief: hij is bang dat NAM dan niet meer één op één de facturen gaat betalen. Wij hebben daar destijds al op gereageerd. Lees hier onze reactie.

Ad 2.
Eigenlijk dezelfde procedure die wij voorstellen voor de oude schades. Binnen de door TCMG gestelde kaders is het goed mogelijk om veel voorkomende, kleinere schades blijvend op een vereenvoudigde manier af te handelen. TCMG komt met experts in beeld als het gaat om grotere schades, complexe gebouwen, discussies over herstelmethodiek, of herhalingsschade (welke preventieve maatregelen zijn mogelijk?). Straks zal schade binnen het Instituut Mijnbouwschade meer en meer gaan over immateriële schade, bedrijfsschade, bijkomende kosten, indirecte schade, enz. Allemaal als onderdeel van de integrale oplossing voor de bewoner(s).

Ad 3.
Als er in het verleden schadevergoedingen zijn uitbetaald, hoeft er voor dezelfde schade niet opnieuw uitgekeerd worden. Dat is logisch. Maar nu is het zo dat TCMG schade überhaupt niet mag beoordelen als die in het verleden al is behandeld. In de praktijk betekent dit dat óók in het verleden door NAM/CVW afgewezen schades nooit alsnog uitgekeerd kunnen worden. Dat levert bizarre situaties op. TCMG kan de verergering van de schade wél vergoeden, maar de oorspronkelijke schade níet. Terwijl die binnen het huidige, publieke afwegingskader wel degelijk voor vergoeding in aanmerking zou komen. Geef de TCMG de ruimte om hier naar bevindt van zaken te handelen. Als het herstel van een deel van de schade niks oplost, dan is het dus geen oplossing.

Versterken: Aanpak al failliet voor het is begonnen

We begonnen deze nieuwsbrief met citaten uit de brief van gemeenten en provincie over de voortgang van de versterking. De conclusie was helder: die voortgang, is er.. niet! Grote vraag is nu: gaan we kijken wat in de kern de oorzaak van de stagnatie is en dát probleem oplossen? Of gaan we weer pleisters plakken, in de vorm van procesafspraken, capaciteit ophogen, en nieuwe, dure adviesbureaus inhuren, beterschap beloven, enz.? De regio heeft al diverse, aan de minister gestelde maar verstreken, deadlines laten lopen. Hoe lang nog? Hoe lang gaan we door met een papieren werkelijkheid die voor geen enkele bewoner, geen enkel concreet probleem, gaat oplossen? Hoeveel publiek geld gaan we nog in het zwarte gat van het enkel proberen te organiseren van de versterking laten verdwijnen?

Beleidsregels versterken
Afgelopen vrijdag zijn de zogenaamde beleidsregels versterken in de ministerraad besproken en daarmee feitelijk vastgesteld. Het gaat om de procesafspraken: ‘wie doet nu wat en wanneer’. Dat is door allerlei redenen, wensen en eisen van diverse overheidslagen en juristen, een puzzel op zichzelf geworden. Oordeel zelf:

En dan te bedenken dat de partij die momenteel een sleutelrol in de versterking speelt, namelijk het CVW, hier nog niet eens in is opgenomen. Het feit dat NCG dat bedrijf met winstoogmerk nu werkelijk operationeel mag gaan aansturen doet daar niks aan af. Zo lang de meeste kennis, de meeste data en informatie bij het CVW ligt zijn zij een factor. En dat was nog tot daar aan toe, als we maar wisten wat ze deden, hoe ze het deden en waarom. Maar eigenlijk is het CVW verworden tot een mistig gesloten bolwerk waarvan niemand meer precies weet wat daar gebeurt.

Onze grootste bezwaren tegen deze beleidsregels zijn nog steeds:

Er zijn te veel partijen die een rol spelen, onduidelijk wie er nu werkelijk over gaat. Verantwoordelijkheden en bevoegdheden over te veel schijven.
In het proces is onvoldoende gekeken naar het 'klantproces' van de burger. Idealiter zou je daar beginnen met procesontwerp en kijken hoe je dat vervolgens organisatorisch faciliteert. Hier is men andersom begonnen. Comfort voor de minister moest geregeld, comfort voor de gemeenten moest geregeld, rolverdeling uitvoering moest geregeld, en dat bij elkaar opgeteld moet de bewoner het mee doen. Voor bewonersinitiatieven of concepten als vanOnderen is niet of nauwelijks ruimte binnen dit kader.
Rol van het HRA-model, de NPR, en doorrekenmethodes zijn leidend gemaakt. Het wordt daarmee een technocratisch proces, het systeem neemt het over van de mens. De illusie is dat je straks ergens wat gegevens in een model gooit, en dat er dan aan de achterkant een uitkomst uit rolt die reëel te verkopen is. “Dat is nu eenmaal zo, daar kunnen wij ook niks aan doen.” De huidige situatie in Groningen leent zich niet voor een dergelijke systeemaanpak.
De beleidsregels gaan niet alleen voorbij aan de sociaal maatschappelijke vraagstukken – de grote verschillen die tussen dorpen, binnen dorpen of zelfs binnen straten aan het ontstaan zijn – maar zullen die alleen maar verergeren.

Wij hebben zowel de minister van EZK als de minister van BZK op 25 april per brief onze zorgen overgebracht over de (toen nog concept) beleidsregels versterken. Een reactie hebben we nog niet gekregen. Lees hier onze brief aan de ministeries. (En let op de parallellen met de brief van de regionale overheden op 10 mei!)

Advies waardedaling woningen in aardbevingsgebied Groningen

Er is veel te doen over het voorgestelde model voor de compensatie waardedaling van woningen. Dat is logisch, het gaat over waanzinnig veel geld! We moeten vooropstellen dat het toch maar mooi is dat er nu überhaupt een generiek model ligt voor iederéén in het gaswinningsgebied. Dat was een paar jaar geleden nog ondenkbaar.

Nu is de vraag: is dit het best denkbare model? Is het een model waar een regeling op gebaseerd kan worden die iedereen inderdaad recht doet? Die iedereen daadwerkelijk en voldoende compenseert? Om daar goed antwoord op te kunnen geven moet je echt specialist zijn. Dat zijn wij niet. Ons valt wel een aantal zaken op. Zo hebben wij de commissie gevraagd om enkele tientallen rekenvoorbeelden in de praktijk te toetsen met daadwerkelijke taxaties. Zodat je een beeld krijgt van de marges waarin het model afwijkt van de praktijk. We hebben ook gewezen op het feit dat de commissie gebruik maakt van 'erkende schade data' tot november 2018. Dat kan mogelijk een vertekend beeld opleveren aangezien er bijvoorbeeld in de voormalige 'buitengebieden' tot die tijd niet of nauwelijks schade is erkend, waar die nu wél wordt erkend.

We hebben ons ook afgevraagd hoe de regeling zicht straks gaat verhouden tot de uitspraak van de Hoge Raad in de zaak met Stichting WAG. Stel dat daar een andere regeling wordt vastgesteld? Wat dan? Verder zijn er nog een aantal losse eindjes en verbeterpunten (wat te doen met de woningen die buiten de regeling vallen want te karakteristiek? Hoe betrouwbaar zijn de keuzes voor referentiewoningen? Is de compensatie belastingvrij? Enz.). Wij dringen erop aan om de komende maanden te investeren in een verdere kwaliteitsslag en daarbij met name de aanbevelingen die prof. George de Kam doet ter harte te nemen. Zodat er volgend jaar inderdaad een regeling van kracht kan gaan met een zo breed mogelijk draagvlak!
Meer adviezen en de onderbouwing daarvan vindt u op onze website.

Gasberaad schakelt Nationale Ombudsman in:
Motie van Tongeren, 2 ton voor juridische ondersteuning nog steeds niet beschikbaar

In september 2016 nam de Tweede Kamer een motie van toenmalig Groen Links Kamerlid Van Tongeren aan waarin een budget van 2 ton beschikbaar werd gesteld voor juridische ondersteuning van bewoners in eventuele (proef)processen. In december van datzelfde jaar is bij amendement dit bedrag opgenomen in de begroting van het ministerie van EZK. Maar daarmee kwam het niet beschikbaar. Het bedrag is doorgeschoven naar de begroting van de NCG en het Groninger Gasberaad heeft in december 2017 een subsidieaanvraag ingediend om gebruik te kunnen maken van deze middelen. Tot op de dag van vandaag is niet alleen het geld niet beschikbaar gekomen (niet voor het Gasberaad en voor zover wij weten niet op een andere manier voor hetzelfde doeleinde), er is ook geen beschikking gekomen op de subsidie aanvraag. Het Groninger Gasberaad heeft inmiddels de Nationale Ombudsman ingeschakeld.

Uitspraak Arbiter Bodembeweging Scheemda
Witteveen + Bos rapporten buitengebied houden geen stand

De familie Tepper uit Scheemda heeft vorige week (eindelijk!) een uitspraak van de Arbiter Bodembeweging gekregen. In deze uitspraak staat dat de NAM aansprakelijk is voor de volledige vergoeding c.q. herstel van de schade én verzakking van de woning. Een baanbrekende uitspraak voor gedupeerden in het zogenaamde 'buitengebied'. Immers in het verleden werd er in eerste instantie zelfs geweigerd om schade op te nemen. Schade door mijnbouwactiviteiten van de NAM zou onmogelijk zijn. Saillant detail is dat de familie Tepper uitkijkt op een installatie van de NAM. Daarna werd de schade opgenomen door het bureau Witteveen + Bos, ook hierin werd gesteld dat er géén sprake kon zijn van mijnbouwschade aan de woning en schuur. Het Gasberaad toonde al eerder aan met een rapport van advocatenkantoor Niekerck/Cieremans dat de Witteveen + Bos rapporten gebaseerd zijn op verkeerde aannames en redeneringen.

Deze en andere uitspraken van de Arbiter Bodembeweging in het zogenaamde buitengebied tonen aan dat de Witteveen + Bos rapporten inderdaad geen stand houden. Alle schademelders in het zogenaamde 'buitengebied' hebben op 31 maart 2017 op basis van diezelfde Witteveen + Bos rapporten te horen gekregen dat hun schade niet door gaswinning kon zijn veroorzaakt. Die conclusie had nooit zo getrokken mogen worden. Daarom vinden wij dat iedereen die destijds een afwijzing op basis van W+B rapport heeft gehad minimaal recht heeft op een herbeoordeling door de TCMG. Maar dat kan nu niet omdat deze schades beschouwd worden als afgehandelde oude schades.

Angst regeert

Het echte probleem waar we in Groningen mee te maken hebben is angst. Angst voor veel: angst voor een grote beving, angst voor aansprakelijkheid, angst voor financiële consequenties, angst voor emoties, angst voor publieke opinie, angst voor 'lekken', angst voor het verliezen van overzicht en control, angst voor het alternatief, angst voor de confrontatie. En dat op alle niveaus: bewoners zijn bang ("hoe moet ik verder?"), maar ook burgemeesters ("vooral niet alleen in de wind staan"), andere bestuurders ("elkaar de hand vasthouden!"), ambtenaren ("ben ik wel gedekt?") en de minister ("waarom lukt het nou niet?"). Een zekere mate van angst is functioneel, het kan ons behoeden voor roekeloze acties. Maar heel snel wordt angst een motor voor verstikking, kokerdenken, bewustzijnsvernauwing en vlucht- en duikgedrag. Niet voor niks wordt angst een slechte raadgever genoemd.

Binnen het gaswinningsdossier leidt angst tot indekken, tot vastklampen aan rechten en plichten, tot alles proberen dicht te regelen en tot aan het kleinste detail garanties - op papier! - willen, tot eindeloos te blijven denken in 'wat/als' scenario's, tot het inbouwen van controle mechanismes en tot het ontlopen van verantwoordelijkheden - iedereen een klein beetje verantwoordelijk, dan is niemand echt verantwoordelijk. Blikken vol juristen worden aangesleept, maar verslagen van overleggen maken doen we niet meer, we houden elkaar intensief bezig met detailuitwerkingen en verliezen het groter geheel uit het oog.
Bewoners vertonen deze reactie op angst (waar is mijn rechtsbescherming?), bestuurders (bv. geen provinciaal portefeuillehouder Gaswinning meer), ambtenaren (dan zetten we dat ook nog in de regels) en ook wij ontsnappen er niet aan. Niet voor niks willen we nu een, op papier, zwaar verankerd en geformaliseerde instelling van een Maatschappelijke Advies Raad. Uit angst.

In Groningen hebben we daarmee een veel groter probleem dan het internationaal moeten zoeken naar zeshonderd engineers voor de versterking. Of het nog verder uitbreiden van het aantal schade experts bij de TCMG. Of het doorrekenen, valideren, afwegen van typologieën en standaarden. Of het precies willen ontleden van een risicomodel. Of het met regels vast leggen van gedetailleerde werkafspraken tussen organisaties. We hebben een veel groter probleem dan alle landsadvocaten, alle beleidsregels en alle wetgeving bij elkaar kunnen oplossen.

Om het probleem werkelijk op te lossen moet misschien zelfs wel alles even helemaal van tafel. Even met de hoofden boven de loopgraven uit. Even kijken wat we nou ook alweer aan het doen waren. En voor wie. En waarom. En helpt dan dit wat we aan het doen zijn? Wat draagt dat eigenlijk bij aan de oplossing? Wat zou zo'n analyse en open gesprek lucht en ruimte kunnen geven! Maar het is waarschijnlijk te laat. Alle angst is gerechtvaardigd en verklaarbaar. Hoe ontworstelen we onszelf uit de angstgreep waarin we elkaar gevangen houden? De komst van een Parlementaire Enquête heeft de angst intussen nog meer diepte gegeven. Terwijl het misschien juist aan die Parlementaire Enquête is om deze vicieuze angstcirkel te doorbreken. Wrang is dat die er om diezelfde reden voorlopig niet zal komen.