αυτό το γράμμα σας το γράφω από μία καφετέρια στη Νορβηγία

και πιο συγκεκριμένα στο κέντρο της πρωτεύουσας, του Όσλο, ημέρα εργάσιμη, Παρασκευή, με λιακάδα και 19 βαθμούς Κελσίου. 

Η ησυχία είναι απόλυτη.

Δεν ξέρω αν φταίνε τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ή το ότι η πόλη είναι αραιοκατοικημένη, ή το ότι είμαι στο λάθος μέρος. Είμαι μέσα στο κέντρο. Παραδίπλα είναι η Βουλή, πιο πέρα η "Ερμού" τους με τα μαγαζιά. Πού είναι οι Οσλοΐτες; (Οσλονέζοι; Οσλονοί;) Θα τους αναζητήσω και θα σας γράψω τα συμπεράσματά μου σε επόμενο γράμμα. Σήμερα όμως, εδώ, σε αυτό το διαφορετικό από τα συνηθισμένα γράμμα, θα σας γράψω δυο ιστορίες. Τη μία την έπαθα και την άλλη την έμαθα στο ίδιο ταξίδι, στην Αμερική, το 2018, και οι δύο μου ήρθαν για να σας τις γράψω σήμερα με διαφορετικές, παράδοξες αφορμές. Το μυαλό λειτουργεί αλλιώς όταν ταξιδεύεις, αυτό καταλαβαίνω. Αναδιατάσσονται οι συνάψεις, κι οι συνειρμοί προκύπτουν αναπάντεχα και αλλιώς. Θα σας εξηγήσω τι εννοώ. 

Προχτές τρώγαμε σε ένα εστιατόριο με κουζίνα από το Νεπάλ, στο οποίο μεταξύ άλλων επαναπροσδιορίζουν την έννοια της λέξης "μέτριο" ως απάντηση στο "πόσο καυτερό το θέλετε". Αυτή η εμπειρία, συνδεδεμένη με το ότι μεθαύριο γίνονται κρίσιμες εκλογές στη Γαλλία, μου έφεραν στο μυαλό τη μία ιστορία που θα σας πω σήμερα εδώ, η οποία με τη σειρά της, συνδεδεμένη με το ότι αυτή τη στιγμή διεξάγεται πόλεμος μέσα στην Ευρώπη, μου έφεραν στο μυαλό την άλλη ιστορία που θα σας πώ παρακάτω, αυτή που θα σας πω πρώτα. 
 

το 2018 ταξίδεψα στην Αμερική για ένα μήνα

στο πλαίσιο ενός προγράμματος που λέγεται Marshall Memorial Fellowship του German Marshall Fund, ενός think tank που φτιάχτηκε για τη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ. Κάθε χρόνο στο πλαίσιο αυτού του προγράμματους επιλέγουν μια 20αριά νέους Ευρωπαίους "ηγέτες" από τους χώρους της πολιτικής, των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών και μια 20αριά αντίστοιχους αμερικανούς και στέλνουν τους μεν στις ΗΠΑ για ένα μήνα και τους δε στην Ευρώπη. Σε αυτό το μήνα οι "ηγέτες" ταξιδεύουν σε διάφορες πόλεις και συναντούν πολλούς ανθρώπους από διάφορες κοινωνικές ομάδες, για να αποκτήσουν μια καλύτερη άποψη για το "πώς είναι εκεί". Σε αυτό το πρόγραμμα έχουν επιλεγεί διάφορα ονόματα που μπορεί να έχετε ακουστά στο παρελθόν, όπως η Φεντερίκα Μογκερίνι, η Στέισι Έιμπραμς, ο Εμανουέλ Μακρόν και -ναι, πιστέψτε το- ο Βίκτορ Όρμπαν. Και όπως ίσως οι πιστοί αναγνώστες θυμούνται-παύλα-είχαν-σιχαθεί-να-διαβάζουν-από-παραπρόπερσι, το 2018 επιλέχτηκε κι αυτός που σας γράφει αυτό το γράμμα. 

Τα βασικά μου συμπεράσματα από το ταξίδι σας τα είχα γράψει τότε συνοπτικά εκεί. 

Δεν σας είχα γράψει για κάτι που συνέβη τις πρώτες ημέρες, όμως. Ήμασταν στη Ουάσινγκτον, στα γραφεία του GMF, και ανάμεσα στις ομιλίες από Γερουσιαστές και τις παρουσιάσεις από ειδικούς μας έκαναν και ένα παιχνίδι. Το παιχνίδι ήταν το εξής: μας χώρισαν σε ομάδες των 8-9 ατόμων, και μας έθεσαν ένα σενάριο. Ήμασταν λέει σε μια χώρα όπου είχε αποκτήσει την ηγεσία ένας αυταρχικός Πρόεδρος και είχαμε και προβλήματα με κάποια γειτονική χώρα, και έπρεπε να συντονιστούμε για να γλιτώσουμε τον πόλεμο και την κατάρρευση της δημοκρατίας μας. Τι θα κάναμε; Σε ποιους θα μιλούσαμε; Τι δυνάμεις της κοινωνίας θα κινητοποιούσαμε και πώς; Κάθε λίγα λεπτά ο συντονιστής του παιχνιδιού έμπαινε στο δωμάτιο κάθε ομάδας και μας μοίραζε χαρτάκια στα οποία μας ανακοίνωνε κάποια νέα εξέλιξη. Τη μια φορά, μαθαίναμε ότι ο Πρόεδρος πέρασε νόμο για τον αυστηρό περιορισμό της μετανάστευσης. Την επόμενη ότι κρατικοποίησε τα ΜΜΕ. Γενικά κάθε φορά που ερχόταν ο συντονιστής με το χαρτάκι του, η χώρα κατρακυλούσε όλο και περισσότερο στον αυταρχισμό. 

Σε όλη αυτή την κατάσταση το πιο ενδιαφέρον ήταν το τι έλεγαν τα άλλα μέλη της ομάδας μου. "Να συντονίσουμε τα συνδικάτα", έλεγε μία Σκανδιναβή. "Να περάσουμε μηνύματα υπέρ της δημοκρατίας μέσα από τα σόσιαλ μίντια" έλεγε μια άλλη, Αμερικάνα. Κι όλο ερχόταν ο άλλος με τα χαρτάκια, λέγοντάς μας, ας πούμε, ότι ωπ, ο Πρόεδρος μόλις έβαλε στη φυλακή ολόκληρη την αντιπολίτευση. 

Εγώ και ένας Ρουμάνος συμπαίκτης κοιταζόμασταν. Είναι δυνατόν; λέγαμε. Τι λένε οι βόρειοι και οι δυτικοί μας φίλοι; Πόσο χρόνο θα τους πάρει για να καταλάβουν τι συμβαίνει στο παιχνίδι;  

Ήταν ένα πολύ μεγάλο και πολύ χρήσιμο μάθημα: όσο χρόνο κι αν παίζαμε, οι βόρειοι και οι δυτικοί μας φίλοι ποτέ δεν θα καταλάβαιναν τι συμβαίνει στο παιχνίδι. Από ό,τι αποδείχτηκε, ούτε ο ίδιος ο (αμερικανός) συντονιστής είχε καταλάβει τι συμβαίνει στο παιχνίδι. 

Κάποια στιγμή, νομίζω όταν ο Πρόεδρος πια είχε βγάλει το στρατό στους δρόμους, μίλησα και είπα: "μήπως έχει έρθει η ώρα να κάνει ο λαός καμιά επανάσταση; Να πάρει κανείς τίποτα όπλα; Να αποσχιστεί κανένα κομμάτι της χώρας; Να καθαιρέσουμε τον Πρόεδρο με το ζόρι; Λέω, δεν ξέρω. Ρωτάω". Νόμιζαν ότι έκανα πλάκα. Κοιταζόμασταν με το Ρουμάνο. Κι και όταν ήρθε η ώρα των παρουσιάσεων των ομάδων, ο συντονιστής με ενθουσιασμό σημείωνε όλες τις προτάσεις των ομάδων για "οργάνωση των συνδικάτων" και "δράσεις ενημέρωσης στα σόσιαλ μίντια". Αυτές ήταν οι σωστές απαντήσεις, κατά τη γνώμη τους. 

Εμείς που είμαστε από το νότο έχουμε καταγεγραμμένο στο συλλογικό θυμικό την κατάσταση ύπαρξης χωρίς δημοκρατία και/ή ειρήνη. Μπορεί να μην το έχουμε ζήσει οι περισσότεροι, αλλά είναι κοντά μας. Σχεδόν το προλάβαμε. Στην Ισπανία έγινε απόπειρα πραξικοπήματος το 1981. Οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες ήταν κομμουνιστικές δικτατορίες μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90. Ξέρουμε ότι αυτό είναι κάτι εφικτό, κάτι που υπάρχει και ότι αλλάζει με κάποιους πολύ συγκεκριμένους τρόπους. Αυτή την εμπειρία/κατάσταση ζωής οι βόρειες χώρες την έχουν ξεχάσει. Είναι εκτός της αντιληπτικής τους ικανότητας. Αυτό κατάλαβα εκείνη την ημέρα από εκείνο το παιχνίδι. Δεν έχουν καν το λεξιλόγιο για να τις χειριστούν τέτοιες πιθανότητες. Νομίζω ότι αυτό έχει σοβαρές συνέπειες και στο πώς χειρίζεται η Δύση τον Πούτιν τα τελευταία 20 χρόνια, αλλά αυτό είναι άλλη κουβέντα.

Κι όμως να που σήμερα φτάσαμε στο σημείο σε κάποιες από αυτές τις βόρειες, ανέμελες χώρες η δημοκρατία και η ειρήνη να κινδυνεύουν περισσότερο από ό,τι στις δικές μας. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα.

Ή στη Γαλλία. 

Πράγμα που με φέρνει στη δεύτερη ιστορία που θέλω να σας γράψω εδώ σήμερα.
 

μετά τη Ουάσινγκτον, ταξίδεψα στο Πίτσμπεργκ της Πενσιλβάνιας

μια πόλη που απέχει μία ώρα με το αεροπλάνο από την πρωτεύουσα. Στο πρόγραμμα αυτό ταξιδεύαμε σε ομάδες των 6 ατόμων σε διάφορες πόλεις, όπου είχαμε ένα ντόπιο συνοδό, παλαιότερο μέλος του MMF συνήθως, που μας ξεναγούσε στην πόλη, μας έκλεινε τις συναντήσεις και γενικώς μας φρόντιζε όσο ήμασταν εκεί. Στο Πίτσμπεργκ είχαμε για συνοδό τον Μαρκ. Δεν ήταν η πρώτη του φορά ως συνοδός -ήταν κάτι που το έκανε συχνά και του άρεσε πολύ. Στο πρώτο μέρος που κάτσαμε για φαγητό, ένα εστιατόριο που σέρβιρε μόνο κεφτέδες, μας είπε για τότε που κάθονταν σε ένα μπαρ, το 2006, και προσπαθούσε να εξηγήσει τους κανόνες του αμερικάνικου φούτμπολ σε ένα άλλο μέλος του MMF που είχε έρθει τότε, ένα νεαρό με φουντωτά κυματιστά μαλλιά και κασκόλ μόνιμα περασμένο στο λαιμό, τον Εμανουέλ Μακρόν. Δεν θυμόταν τίποτε άλλο από το πενθήμερο που πέρασε συνοδεύοντας το γκρουπ του Μακρόν τότε, εκτός από μία και μοναδική ιστορία, την εξής: 

Κάθονταν που λέτε μια φορά και έτρωγαν σε ένα εστιατόριο, όλη η ομάδα του MMF. Στο τραπέζι υπήρχαν μπουκαλάκια με σάλτσες, και μια από αυτές ήταν πάρα πολύ καυτερή, φτιαγμένη από χαλαπένιο. Ο Μακρόν ρώτησε τι είναι, του είπαν, οπότε την πήρε και την έριξε πάνω στο φαΐ σαν κέτσαπ. Όχι, σταμάτα! του έλεγαν οι άλλοι, αλλά εκείνος τους αγνόησε γελώντας.

Και μετά έφαγε μια μπουκιά.

Αμέσως σταμάτησε, καθώς κοκκίνιζε όλη η μούρη του, και είπε, με γεμάτο στόμα, 

(διαβάστε τις επόμενες λέξεις με γαλλική προφορά)
 

“I’ve made a big mistake”

Αυτές ήταν οι δυο ιστορίες μου. Σας αφήνω τώρα, για να περπατήσω στη Νορβηγική λιακάδα. Καλή Ανάσταση σε όλες και σε όλους.