1. We Don't Talk About Putin

το Σεπτέμβριο του 1999, μια σειρά από τέσσερις βομβιστικές επιθέσεις σε πολυκατοικίες τριών ρωσικών πόλεων προκάλεσε το θάνατο 307 ανθρώπων και τον τραυματισμό άλλων χιλίων

Οι σοκαριστικές τρομοκρατικές επιθέσεις που συγκλόνισαν όλο τον κόσμο αποδόθηκαν σε Τσετσένους τρομοκράτες και αποτέλεσαν αφορμή για την επίθεση της Ρωσίας στην Τσετσενία. Την εποχή εκείνη ο Πρόεδρος της Ρωσίας Μπόρις Γιέλτσιν ήταν άρρωστος και η ισχύς του έφθινε. Μετά την τεράστια οικονομική κρίση που είχε γονατίσει τη χώρα, το διεφθαρμένο καθεστώς των ολιγαρχών που είχαν μοιραστεί τον πλούτο της χώρας μεταξύ τους -το οποίο ο Γιέλτσιν είχε στήσει- κινδύνευε. Επίδοξοι διάδοχοι του Γιέλτσιν ροκάνιζαν την καρέκλα του. Ένα μήνα πριν από τις βομβιστικές επιθέσεις, ο Γιέλτσιν είχε διορίσει πρωθυπουργό έναν άσημο πρώην υπάλληλο της KGB, ο οποίος μόλις ένα χρόνο νωρίτερα είχε αναλάβει τη διεύθυνση της FSB (της υπηρεσίας που διαδέχτηκε την KGB μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης). Ήταν ο πέμπτος πρωθυπουργός σε διάστημα 18 μηνών και όλοι θεωρούσαν ότι θα ήταν άλλη μια αναλώσιμη μαριονέτα του ασθενούς Προέδρου, οι ημέρες του οποίου στην εξουσία (και τη ζωή) ήταν μετρημένες.

το όνομα του πρωθυπουργού εκείνου ήταν Βλάντιμιρ Βλαντιμίροβιτς Πούτιν

Με το Γιέλτσιν ασθενή, αυτός ήταν που ανέλαβε τη διαχείριση των τρομοκρατικών επιθέσεων, την ηγεσία σε εκείνες τις δραματικές ημέρες που τραυμάτισαν και ένωσαν το ρωσικό λαό, και την επίθεση στην Τσετσενία που ακολούθησε αμέσως μετά. Δύο μήνες αργότερα, ο Γιέλτσιν παραιτήθηκε και ο Πούτιν ανέλαβε υπηρεσιακός Πρόεδρος. Το πρώτο προεδρικό διάταγμα που υπέγραψε αφορούσε την αμνηστία του πρώην Προέδρου Γιέλτσιν και των μελών της οικογένειάς του από οποιαδήποτε κατηγορία περί διαφθοράς.

Έτσι ξεκίνησε η εποχή Πούτιν στη Ρωσία.

Αλλά σε εκείνους τους πρώτους μήνες είχαν συμβεί και κάποια άλλα πράγματα, ενδεικτικά του τι θα ακολουθούσε. Το Σεπτέμβριο του 1999, ας πούμε, μετά τις τέσσερις βομβιστικές επιθέσεις στις πολυκατοικίες, βρέθηκε και μια πέμπτη εκρηκτική συσκευή, παρόμοια με τις υπόλοιπες, σε μια πολυκατοικία της ρωσικής πόλης Ριαζάν. Αυτή δεν εξερράγη -εντοπίστηκε εγκαίρως και απομακρύνθηκε. Ο πρωθυπουργός Πούτιν έδωσε συγχαρητήρια στους πολίτες για την εγρήγορσή τους (και την ίδια ημέρα διέταξε το βομβαρδισμό του Γκρόζνι). Μετά, όμως, συνέβη κάτι περίεργο: συνελήφθησαν οι τρομοκράτες που είχαν τοποθετήσει τον εκρηκτικό μηχανισμό, από την αστυνομία της Ριαζάν. Οι οποίοι, από ό,τι αποδείχτηκε, δεν ήταν Τσετσένοι τρομοκράτες, αλλά πράκτορες της FSB. Την επόμενη ημέρα ο τοπικός διοικητής της FSB ανακοίνωσε ότι δεν επρόκειτο για εκρηκτικό μηχανισμό, αλλά για άσκηση. Αλλά, βεβαίως, ήταν πολύ αργά. Η θεωρία ότι όλες εκείνες οι φριχτές τρομακτικές επιθέσεις δεν είχαν γίνει από Τσετσένους αλλά από την ίδια την κυβέρνηση υπό τις διαταγές του μέχρι πρότινος διευθυντή της FSB Πούτιν, για να ανέλθει ο ίδιος στην εξουσία και ως πρόσχημα ώστε να ξεκινήσει ο πόλεμος στην Τσετσενία, άρχισε να κυκλοφορεί ευρύτατα.

Βεβαίως, αυτή η θεωρία ποτέ δεν αποδείχτηκε -ίσα ίσα, υπήρξαν και σοβαρές ενδείξεις ότι όντως ήταν ισλαμιστές τρομοκράτες από την Τσετσενία αυτοί που την οργάνωσαν. Ωστόσο, δύο από τα μέλη της επιτροπής της ρωσικής Δούμας που συστάθηκε για να διερευνήσει την υπόθεση βρέθηκαν δολοφονημένα. Η κυβέρνηση αρνήθηκε να δώσει στοιχεία στην επιτροπή. Ο δικηγόρος της επιτροπής (μια επιτροπή της Βουλής, επαναλαμβάνω), φυλακίστηκε. Ο Αλεξάντερ Λιτβινένκο, πρώην πράκτορας της FSB που κατηγορούσε δημόσια την κυβέρνηση Πούτιν για τις επιθέσεις (και για πολλά άλλα πράγματα), δολοφονήθηκε στο Λονδίνο από δύο πράκτορες της FSB οι οποίοι έριξαν ραδιενεργό πολώνιο (!) στο τσάι του. Πιθανότατα ποτέ δεν θα μάθουμε αν όντως ο Πούτιν ευθυνόταν για τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις πολυκατοικίες της χώρας του (όλο το ιστορικό, εδώ). Μπορείτε να διανοηθείτε τι θα σήμαινε αυτό; Να δολοφονήσεις τους ίδιους σου τους πολίτες για να κατοχυρώσεις την εξουσία σου; Ποιος το κάνει αυτό το πράγμα; Υπάρχουν τέτοια κτήνη στον κόσμο μας; Είναι δυνατόν; Σχεδόν κανείς δεν ξέρει αν είναι δυνατόν. Ξέρουμε, όμως, ότι οι δολοφόνοι του Λιτβινένκο βρέθηκαν (λέγονται Ντμίτρι Κόφτουν και Αντρέι Λουγκοβόι). Ο Πούτιν αρνήθηκε να τους εκδώσει στο Ηνωμένο Βασίλειο για να δικαστούν εκεί. Ζουν ακόμα στη Ρωσία. Σήμερα ο Αντρέι Λουγκοβόι είναι βουλευτής στη ρωσική Δούμα.

Ακούστε να δείτε: ο Πούτιν διοικεί τη Ρωσία όπως ο Τότο Ριίνα διοικούσε τη Σικελική μαφία. Αν και εδώ και 20 χρόνια τρέχει μια κλεπτοκρατική επιχείρηση σε μια ολόκληρη χώρα 130 εκατομμυρίων (σας παρακαλώ διαβάστε το καταπληκτικό βιβλίο της Κάρεν Νταγουίσα σχετικά) ο υπόλοιπος κόσμος εξακολουθεί να τον αντιμετωπίζει λες και είναι πολιτικός, ένας απλός, κανονικός αρχηγός κράτους. Το καθεστώς του φυλακίζει αντιπάλους, δολοφονεί ανθρώπους, κλέβει εκλογές, κυβερνοεπιτίθεται σε κράτη, επιτίθεται και κανονικά σε κράτη (με όπλα) και όλοι διαμαρτύρονται για μια-δυο ημέρες και μετά το ξεχνάνε, συνεχίζουν να τον σκέφτονται ως Πρόεδρο (όταν τον σκέφτονται -σπάνια δηλαδή) και όχι ως τον μεγαλύτερο και πιο επικίνδυνο μαφιόζο του κόσμου. 

Ή, τουλάχιστον, έτσι γινόταν μέχρι τώρα. Γιατί πλέον φαίνεται ότι αυτό, επιτέλους, αλλάζει. Δεν μπορώ να δω απολύτως κανένα σενάριο επίλυσης της κρίσης που έχει προκαλέσει ο πόλεμος της Ουκρανίας, στο οποίο ο Πούτιν παραμένει Πρόεδρος της Ρωσίας και ο υπόλοιπος κόσμος επιστρέφει στην πρόφαση ότι πρόκειται για κανονικό αρχηγό κράτους. Δεν ξέρω αν μπορείτε εσείς να φανταστείτε μια τέτοια κανονικότητα πλέον. 

Αυτό το θέμα, μαζί με με μια καταγραφή από τα υπόλοιπα έργα του Πούτιν, μπορείτε το διαβάσετε στην Καθημερινή του Σαββάτου (θα ανέβει εκεί το σαββατόβραδο). 

Πάμε τώρα στη δεύτερη ιστορία που θα σας πω σήμερα. 

2. Μια Ζωή Που Δεν Έζησα

για τα περισσότερα από τα οποία έχω γράψει στη ζωή μου πριν από το 2012, ντρέπομαι 

όποτε έχω την ατυχία να πέφτει στα χέρια μου κείμενο που έγραψα εγώ ο ίδιος τα παλιά τα χρόνια, κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας της καριέρας μου (τότε που έγραφα σε κάτι περιοδικά), χλωμιάζω από ντροπή. Είναι σαν να τα έχει γράψει ένας άλλος άνθρωπος. Τον οποίο αντιπαθώ με πάθος. Θα ήθελα να μην τον έχω γνωρίσει, καν.
Υπάρχουν, όμως, κάποιες εξαιρέσεις. 

Το 2002 διάβασα ένα βιβλίο ενός δημοσιογράφου που παρακολουθούσα και θαύμαζα (ήμουν νέος), του Κρίστοφερ Χίτσενς. Τον θαύμαζα κυρίως για το λέγειν του -όχι τόσο για όσα έλεγε αλλά για το πώς τα έλεγε- μα το συγκεκριμένο βιβλίο του μου άρεσε και επειδή είχε πολύ ενδιαφέρον θέμα: τη σκοτεινή δράση του ευφυούς κι αμφιλεγόμενου αμερικανού πολιτικού Χένρι Κίσινγκερ. Πέραν όλων των άλλων, το βιβλίο είχε και ένα κεφάλαιο το οποίο ήταν αφιερωμένο στην απίστευτη ιστορία ενός Έλληνα: του δημοσιογράφου Ηλία Δημητρακόπουλου. Ο Δημητρακόπουλος ήταν μια μυθιστορηματική προσωπικότητα, δαιμόνιος και με τρομερές διασυνδέσεις, τον οποίο απεχθανόταν η ελληνική χούντα (και ο Κίσινγκερ) και λάτρευαν δημοκρατικοί πολιτικοί της Ουάσινγκτον. Μεταξύ άλλων ο Δημητρακόπουλος φαίνεται ότι έπαιξε (αθέλητα) και έναν κρίσιμο ρόλο στο σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ που έριξε το Νίξον. Μόλις διάβασα την ιστορία του στο βιβλίο του Χίτσενς, ενθουσιάστηκα. Και τον έψαξα (το Δημητρακόπουλο). Και τον βρήκα. Και τον συνάντησα στο σπίτι όπου τον φιλοξενούσαν φίλοι στο Κολωνάκι, όπου είχε έρθει τυχαία, με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του Χίτσενς που είχα διαβάσει. 

Και έγραψα την ιστορία του, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ. 

Ούτε αυτό το κείμενο μου αρέσει, φυσικά. Είναι γραμμένο από αρχάριο (δεν είχα συμπληρώσει καλά καλά δύο-τρία χρόνια επαγγελματικής εμπειρίας όταν το έγραψα -ήμουν ακόμη φοιτητής, 26 χρονών), αλλά με αυτό ως δεδομένο, δεν με κάνει και να ντρέπομαι. Μια τίμια προσπάθεια ήταν. Αλλά για άλλο λόγο σας τα λέω όλα αυτά. 

Του ίδιου του Δημητρακόπουλου το κείμενο του άρεσε πολύ, και κρατήσαμε μια επαφή έκτοτε. Συζητούσαμε συχνά στο τηλέφωνο (με δική του πρωτοβουλία κυρίως), όταν πήγα στη Ουάσινγκτον τον επισκέφτηκα και, μέσα από τις κουβέντες, μου ανακοίνωσε ότι θα ήθελε να γραφτεί ένα βιβλίο για την ιστορία του, και ότι θα ήθελε να το γράψω εγώ. Άρχισε να μου στέλνει, λοιπόν, αντίγραφα από το αρχείο του, έναν μεγάλο όγκο από κείμενα, επιστολές, τηλεγραφήματα, άρθρα και βιβλία, με σκοπό να τα μελετήσω και να γράψω την ιστορία του πιο εκτενώς. Ναι, του έλεγα, ωραία ιδέα. Και μου έστελνε το υλικό του, μέχρι που γέμισα μια τεράστια κούτα.

Τι σκεφτόμουν; Ότι θα αφιερώνω λίγες ώρες την εβδομάδα στην επεξεργασία του υλικού και σιγά σιγά θα το χτίζω, θα το φτιάχνω. Σας είπα, ήμουν νέος. Άσχετος. Αφελής. Δεν γίνονται έτσι αυτά τα πράγματα. Τέτοια βιβλία χρειάζονται χρόνο. Χρόνια. Είναι full-time απασχόληση, θέλουν σοβαρή έρευνα, εκατοντάδες ώρες μελέτης, γραψίματος, δουλειάς. Δεν είναι για να τα κάνει ένας 20something με ανάγκες βιοπορισμού, στα διαλείμματα της κανονικής του δουλειάς και πριν από τα videogames. Είναι για να αφιερώσει κάποιος μερικά χρόνια από τη ζωή του, χωρίς άλλη απασχόληση. Είναι από τα πράγματα που δεν μπορούσα να κάνω τότε, που μέχρι σήμερα δεν έχω να καταφέρω να κάνω ποτέ και που πολύ δύσκολα γίνονται στη δική μας επαγγελματική και οικονομική πραγματικότητα, δυστυχώς. 

Μετά από λίγο καιρό, κι αφού το πρότζεκτ δεν προχωρούσε, τα τηλεφωνήματα αραίωσαν. Κάποια στιγμή, χρόνια μετά, μου ανάφερε ότι είχε συμφωνήσει με έναν αμερικανό συγγραφέα, που είχε επίσης πρόσβαση στο αρχείο του, να γράψει εκείνος το βιβλίο, κατευθείαν στα αγγλικά. Χωρίς πίκρα ή γκρίνια -απλά μου το ανακοίνωσε, κι εγώ συμφώνησα ότι ήταν πολύ καλή ιδέα. Μου είπε ότι ο συγγραφέας αυτός μπορεί να επικοινωνούσε μαζί μου για ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων. Αλλά δεν με πήρε ποτέ. Ξαναμίλησα με το Δημητρακόπουλο μερικές φορές έκτοτε, μέχρι που κάποια στιγμή που τον αναζήτησα, το τηλέφωνο δεν λειτουργούσε πια. Στις 17 Φεβρουαρίου του 2016, ο Ηλίας Δημητρακόπουλος πέθανε. Ήταν 87 ετών.
Το έμαθα από τις εφημερίδες. 

Πρόσφατα έφτασε επιτέλους και στα χέρια μου το βιβλίο εκείνου του δημοσιογράφου, του Τζέιμς Μπάρον, ο οποίος, λέει, αφιέρωσε περίπου 10 χρόνια για να το ολοκληρώσει. Μόνο η βιβλιογραφία είναι 70 σελίδες. Δέκα χρόνια! Πού βρίσκει κάποιος το πάθος, την άνεση (και οικονομική) και την υπομονή για να εστιάσει σε ένα έργο για δέκα χρόνια; Θα μπορέσω ποτέ να έχω μια τέτοια ευκαιρία; Και, αν είχα βρει δέκα χρόνια (ή πέντε, ή τρία), θα μπορούσα να το είχα φτιάξει καλύτερα από αυτό τον Τζέιμς Μπάρον; 

Δεν μπόρεσα να γράψω εκείνο το βιβλίο για τον Ηλία Δημητρακόπουλο, αλλά εύχομαι κάποτε να έχω την ευκαιρία και την πολυτέλεια να τα αφήσω όλα, τα βιοποριστικά και τα άλλα, και να αφοσιωθώ για μερικά χρόνια σε ένα άλλο ωραίο σχέδιο με την αφοσίωση και την όρεξη που θα του αξίζει. 

Αναρωτιέμαι αν ο Δημητρακόπουλος πρόλαβε να διαβάσει ένα πρώτο draft από τη δουλειά του Μπάρον, και αν του άρεσε. Ήταν ένας ευγενής άνθρωπος και τον συμπαθούσα πολύ. Δεν είναι ο πρώτος συμπαθής άνθρωπος που απογοήτευσα, βεβαίως, και δεν θα είναι και ο τελευταίος. Οι τύψεις μου όμως είναι πλέον λιγότερες, τώρα που το βιβλίο αυτό υπάρχει εκεί έξω, στον κόσμο. Ο Ηλίας Δημητρακόπουλος το άξιζε. 

και τώρα, μερικά απαραίτητα λινξ

Αυτή τη Δευτέρα έχουμε την πρώτη συζήτηση για τις "10 Μεταρρυθμίσεις Που Άλλαξαν την Ελλάδα" αυτή που επρόκειτο να γίνει λίγο καιρό πριν, την ημέρα που διάλεξε ο Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία. Θα την κάνουμε στο ίδιο μέρος (την Εθνική Βιβλιοθήκη στο ΚΠΙΣΝ) και θα μεταδοθεί live online. Μπορείτε να γραφτείτε εδώ για να την παρακολουθήσετε. Θα είναι μαζί μου ο Κυριάκος Πιερρακάκης, η Μαρία Ευθυμίου, ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου (που έγραψε το κεφάλαιο για αγροτικά ιατρεία) και η Καλλιόπη Σπανού (που έγραψε το κεφάλαιο για το ΑΣΕΠ). Το βιβλίο, παρεμπιπτόντως, το έστειλα σήμερα για τρίτη επανεκτύπωση. Αν δεν το έχετε ξεφυλλίσει, σας το προτείνω. 

Αν είναι πάντως να δείτε μόνο ένα πράγμα από όσα σας προτείνω σήμερα, δείτε το βίντεο του Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ, που απευθύνεται στους Ρώσους θαυμαστές του, και τους μιλάει για το τι συμβαίνει πραγματικά στην Ουκρανία. Πέραν όλων των άλλων είναι ένα υπόδειγμα storytelling, ένα κείμενο αριστοτεχνικά γραμμένο, με άψογη αρχιτεκτονική, βαθιά μελετημένο. Ό,τι δουλειά κι αν κάνετε, αν μέρος του αντικειμένου σας είναι να λέτε οποιασδήποτε μορφής ιστορίες σε άλλους ανθρώπους (για να τους πουλήσετε κάτι, για να τους πείσετε για κάτι, για οποιονδήποτε λόγο), δείτε το και μελετήστε το προσεκτικά. 

Μια εκπληκτική οπτικοποίηση της εξέλιξης του πολέμου ως τώρα, από τους FT.  

Πώς αλλιώς καταστρέφει τη Ρωσία ο Πούτιν, από τον Economist. 

Πληθωρισμός, οικονομικές κυρώσεις, ακρίβεια, διαταραχές στην παγκοσμιοποιημένη οικονομική πραγματικότητα: υποτίθεται ότι ακριβώς γι' αυτές τις συνθήκες είναι φτιαγμένα τα κρυπτονομίσματα. Γιατί τότε δεν ανεβαίνουν τώρα που το υπόλοιπο σύμπαν καταρρέει; 

Και, τέλος, 

Γιατί οι χιονονιφάδες είναι όπως είναι; Τόσο περίεργες.