σε αυτό το γράμμα θα μιλήσουμε για επτά βιβλία, και θα σας βάλω και μερικές σκέψεις για τους "νέους" που έγραψα νωρίτερα αυτή την εβδομάδα
αλλά πριν προχωρήσω σε αυτά τα σημαντικά θέματα (και αφού αναγκαστικά και αναπόφευκτα αγνοήσω όλα τα τραγικά πράγματα που γίνονται στον κόσμο μας και τη χώρα μας αυτό τον καιρό -να με συγχωρείτε, αλλά ένα διάλειμμα από αυτά σας αξίζει κιόλας), πρέπει να σας ενημερώσω ότι έχει αρχίσει ξανά η εποχή των ομιλιών και των εκδηλώσεων.
Θυμάστε παλιά πώς ήταν, ε, που οργανώνονταν κάθε μέρα ενδιαφέρουσες ομιλίες και εκδηλώσεις στον πραγματικό κόσμο, εκεί έξω, και ενίοτε περιφερόμουν σα το μαϊντανό για να μιλήσω όπου με καλούσαν για το οτιδήποτε (χάσταγκ "πάντα και παντού επί παντός επιστητού"); Ε, η σεζόν άνοιξε ξανά, μολονότι η πανδημία δεν τελείωσε. Την άλλη εβδομάδα ξαναγίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο το φόρουμ των Δελφών (το επόμενο γράμμα θα σας το γράψω από εκεί) και έχω μεγάλη απορία να δω πώς θα είναι. Θα έρθει ο κόσμος δια ζώσης; Θα μένουν στο χώρο να μιλάνε και να παρακολουθούν, ή θα μπαίνουν μόνο στα πάνελ οι ομιλητές και μετά θα φεύγουν. Οι πιο ηλικιωμένοι καλεσμένοι θα κάθονται με άνεση ανάμεσα στον κόσμο, όπως παλιά; Ή θα φυλάγονται. Έχω μεγάλη περιέργεια.
Μέχρι τότε, θα κάνουμε κι ένα παραδοσιακό webinar στο Zoom (αυτά δεν πρόκειται να τα καταργήσουμε, ανεξαρτήτως πανδημίας), με αφορμή την πρόσφατη έρευνα περί παχυσαρκίας. Θυμηθείτε κι αυτό το σχετικό βιντεάκι, παρεμπιπτόντως.
Σήμερα, πάντως, η σεζόν άνοιξε με μια δια ζώσης παρουσίαση του πολύ συναρπαστικού καινούργιου βιβλίου του CEO της Pfizer Άλμπερτ Μπουρλά στο Μέγαρο Μουσικής, όπου μίλησαν μεταξύ άλλων ο συγγραφέας, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας και εγώ. Αυτό είναι το πρώτο από τα επτά (!) βιβλία για τα οποία θα σας μιλήσω σήμερα.
|
|
|
Στο βιβλίο αυτό, το λοιπόν, λέει την ιστορία του πώς η Pfizer έφτιαξε το εμβόλιο κατά της Covid μέσα σε εννέα μήνες. Είναι μια σημαντική, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία. Σας είπα όμως ψέματα: δεν θα σας γράψω για αυτό σήμερα εδώ, επειδή έχω γράψει για αυτό το βιβλίο στην σαββατιάτικη Καθημερινή. Οπότε θα τα δείτε αναλυτικά, όπως πάντα, στα περίπτερα το πρωί ή εδώ το βράδυ. Γράφω για το βασικό πράγμα που μου έμεινε από το βιβλίο, που είναι το πώς μπορεί η τρομερή κινητοποίηση που οδήγησε σε αυτό τον επιστημονικό θρίαμβο να επαναληφθεί και για τα άλλα
|
|
|
|
μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα (την κλιματική αλλαγή, τον καρκίνο -και για τα δύο σας έχω βιβλία παρακάτω) μολονότι αυτά δεν κρατάνε όλους τους ανθρώπους του κόσμου κλειδαμπαρωμένους και φοβισμένους σε καραντίνα. Αυτά είπα και στην ομιλία μου σήμερα, λίγο-πολύ. Αν/όταν ανέβει σε κανένα ίντερνετ, θα σας την δείξω.
|
|
2. το βιβλίο του Bookworm για τον Απρίλιο
|
|
αυτό το μήνα στο Bookworm διαβάζουμε άλλο ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα το οποίο, αντίθετα με το προηγούμενο, δεν είναι καθόλου μα καθόλου επίκαιρο. Σεξ, ντραγκς, ροκ εντ ρολ, δεκαετία '60, τρεις λαλούν και δυο χορεύουν γενικώς, με τα συνήθη κόλπα (διαφορετικές οπτικές γωνίες, εκκεντρικοί χαρακτήρες) του Ντέιβιντ Μίτσελ. Ό,τι πρέπει αν θέλετε να ξεσκάσετε λίγο από το αφόρητο doomscrolling.
Που προφανώς και θέλετε.
|
|
|
|
Εξάλλου, εδώ μπορείτε να βρείτε τα βιβλία που ανάφεραν/αλληλοπρότειναν τα μέλη του Bookworm στη zoom-συνάντηση που κάναμε τις προάλλες. Όπως πάντα, χάσατε εσείς που δεν μπήκατε.
|
|
3. ένα βιβλίο με "καλά" νέα
|
|
|
Επίσης όσες και όσοι έχετε μπουχτήσει με το doomscrolling, μπορείτε να αφεθείτε σε κάτι τέτοια βιβλία, τα οποία, λέει, είναι γεμάτα με αισιόδοξα και καλά νέα, στοιχεία και δεδομένα από τον κόσμο μας που μας υπενθυμίζουν ότι τελικά, σε κάποιο επίπεδο, όλα καλά πάνε. Στοιχεία για το πόσο λιγότεροι άνθρωποι πεθαίνουν από λιμούς, πόσο μεγαλύτερο είναι το προσδόκιμο ζωής στην Αφρική από ό,τι παλιά, πόσο ασφαλή είναι τα αεροπορικά ταξίδια, πόσο μειώνεται ο
|
|
|
|
αριθμός των παιδιών που δουλεύουν και/ή πεθαίνουν και άλλα τέτοια όμορφα. Που, βεβαίως, ισχύουν. Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, λείπει το context. Εγώ αυτό το βιβλίο το πήρα κυρίως για ιδέες data visualization για τη δουλειά, και από αυτή την άποψη ωραιότατο είναι, αλλά η ατελείωτη παρέλαση σχεδόν βεβιασμένων, αποκλειστικά θετικών και αισιόδοξων αριθμών το μόνο που κατάφερε ήταν να υπογραμμίσει τη μεγάλη έλλειψη πολλών πολλών άλλων, όχι τόσο θετικών και αισιόδοξων, που όμως είναι απαραίτητοι για να σχηματίσει κανείς τη συνολική εικόνα. Σχεδόν αμέσως μετά, μάλιστα, διάβασα ένα βιβλίο που από αυτή την άποψη με έφερε στα ίσα μου.
|
|
4. ένα βιβλίο με τα κακά νέα
|
|
|
αρχίσει να χτυπάνε κάποια ταβάνια, να φτάνουν σε κάποια όρια ή, έστω, να επιβραδύνονται σημαντικά σε πάρα πολλούς, πολύ σημαντικούς τομείς. Έχει παραδείγματα, έχει στοιχεία (σχεδόν κανένα θετικό, σχεδόν όλα πειστικά) και πυροδοτεί αναπόφευκτες σκέψεις και αναπόδραστα συμπεράσματα. Θα σας γράψω πολλά γι' αυτά στο μέλλον, το δίχως άλλο, εκτενώς και αναλυτικά. Τόσες σημειώσεις κράτησα. Δεν θα πάνε χαμένες.
|
|
5. ένα βιβλίο γεμάτο αριθμούς και στοιχεία
|
|
|
άλλο ένα βιβλίο-παράδεισος για nerds που ενδιαφέρονται για τα πάντα, αυτό είναι και το πιο εύκολο και προσβάσιμο βιβλίο του Βάτσλαβ Σμιλ. Μια ατέλειωτη παράθεση από ενδιαφέροντα στοιχεία για να απομνημονεύετε και να γίνεστε αφόρητοι στους φίλους σας, όπως ότι η Νιγηρία καταναλώνει κατά κεφαλήν όση ενέργεια κατανάλωνε κατά κεφαλήν η Γαλλία το 1880, ή ότι το 75% όλων των γεννήσεων του κόσμου από το 2020 μέχρι το 2070 θα γίνουν στην Αφρική. Τέλειο.
|
|
|
6. ένα βιβλίο για την κλιματική αλλαγή
|
|
|
Την Κάθριν Χέιχοου μου την είχε αναφέρει πρώτη φορά ο Ρικ Γουίλσον, ένας πολιτικός επιστήμονας που είχα συναντήσει στο πανεπιστήμιο Ράις στο Χιούστον και μου είχε μιλήσει για το πώς πληθυσμοί που αλληλοσφάζονται μπορούν να συνυπάρξουν (εδώ το άρθρο). Μου είχε κάνει εντύπωση επειδή, πρώτον, δεν καταλάβαινα πώς γράφεται αυτό το όνομα που μου έλεγε, δεύτερον επειδή μιλούσε γι' αυτήν με δέος και καμάρι (και του έκανε τρομερή εντύπωση που δεν
|
|
|
|
την ήξερα) και, τρίτον, επειδή μου την περιέγραψε ως "χριστιανή κλιματολόγο". Που είναι. Έχει και ένα πάρα πολύ διάσημο TED Talk -θα έπρεπε να την ξέρω. Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, η Χέιχοου δεν γράφει τόσο για την κλιματική αλλαγή καθαυτή, αλλά για το πώς να μιλάμε στους άλλους ανθρώπους για την κλιματική αλλαγή -και ειδικά σε αυτούς που δεν το 'χουν πάρα πολύ με τα θέματα τα επιστημονικά. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, για να φανταστείτε, έχουν δώσει blurb μεταξύ άλλων ο Άλαν Άλντα (του M.A.S.H.), η Τσέλσι Κλίντον και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.
|
|
7. και, τέλος, ένα βιβλίο για τον καρκίνο
|
|
|
τέλος, αυτό εδώ είναι μια καταπληκτική "βιογραφία" του καρκίνου, πλήρης ιστορία των επιπτώσεων της αρρώστιας αυτής στο ανθρώπινο είδος, και ένα συναρπαστικό χρονικό της προσπάθειας για την καταπολέμησή της. Ενδέχεται να σας το έχω ξαναβάλει εδώ -δεν θυμάμαι. Ε. Σας το ξαναβάζω. Γιατί το θέμα του μπορεί να μην είναι πολύ ευχάριστο ή αισιόδοξο -τι είναι, πια;- αλλά αφορά σε ένα μεγάλο και σημαντικό κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας, είναι γραμμένο με ευαισθησία και
|
|
|
|
επιστημονική πληρότητα από έναν ογκολόγο, και αξίζει να το διαβάσετε. Και να σας πω κάτι; Μπορεί να σε αφήνει με ένα βαρύ αίσθημα απόγνωσης το βιβλίο, με τόσο πόνο και τόση δυστυχία, αλλά σήμερα έμαθα από ανθρώπους που ξέρουν πολύ πολύ καλά το τι και το πώς, ότι τα πράγματα στο μέτωπο αυτής της μάχης πάνε πολύ καλά και ότι είναι θέμα χρόνου. Θέμα χρόνου, μου είπαν. Το πίστεψα.
|
|
τέλος, δυο λόγια για τους νέους
ήτοι, για το ότι όταν παύουν να είναι νέοι, γίνονται εμείς
Το λοιπόν, στις αρχές αυτής της εβδομάδας μου ζητήθηκε από την εφημερίδα να γράψω μιαν άποψη για τους νέους, με αφορμή μια νέα έρευνα του νέου think tank Ετερον (τι ωραίο, που βγαίνουν ολοένα νέα, αλλά και που τα παλιά ανανεώνονται και βελτιώνονται συνεχώς -μα αυτή είναι άλλη κουβέντα) με θέμα την επονομαζόμενη "Gen Z". Αναπόφευκτα, όπως μου συμβαίνει συχνά, πήρα το μπριφ και έγραψα για κάτι άλλο, παρεμφερές, που όμως το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον, ειδικά για τους Έλληνες νέους: το πώς μεγαλώνουν. Το άρθρο ανέβηκε στο site με απαραίτητο editing, αλλά εδώ θέλω να σας το παραθέσω unedited, ολόκληρο, ελπίζοντας ότι θα σας φανεί εξίσου ενδιαφέρον ως θέμα.
Ξεκινά ως εξής:
Ποιοι είναι οι νέοι; Τι θέλουν; Ποια είναι τα βασικά τους προβλήματα; Τι πρέπει να κάνουμε εμείς για να λυθούνε; Αυτά είναι κρίσιμα ερωτήματα, τα οποία απασχολούν ολόκληρη την κοινωνία και κυρίως όσους και όσες από εμάς φτάσαμε πια αρκετά μακριά από εκείνες τις ηλικίες ώστε να μας φαντάζουν κάπως εξωτικές, σαν κάτι το εντελώς διαφορετικό, αλλόκοτο κι ακατανόητο. Θέλω να πω, έχετε δοκιμάσει να χρησιμοποιήσετε το TikTok; Τι προβλήματα άραγε να αντιμετωπίζει ένα είδος ζωής τόσο διαφορετικό από εμάς που το καταλαβαίνει;
Στα σοβαρά, όμως, έρευνες σαν την πρόσφατη του Eteron είναι πολύτιμες επειδή αποτυπώνουν τη σημερινή πραγματικότητα σε αυτό το σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Γιατί πράγματι, έχει ένα προφίλ κάπως διαφορετικό από τα άλλα ηλικιακά γκρουπ. Σε όλες τις έρευνες τεκμηριώνεται ότι οι Έλληνες νέοι και οι Ελληνίδες νέες (και κυρίως οι ηλικίες πριν από τα 30 -αν και σε πολλές έρευνες βάζουν στην κατηγορία "νέοι" ακόμα και 39χρονους) ενημερώνονται αλλιώς, διαβάζουν άλλα πράγματα, ενδιαφέρονται για λίγο διαφορετικά θέματα και, κυρίως, απαντούν κατά κανόνα πιο φιλελεύθερα και πιο προοδευτικά από ό,τι οι μεγαλύτεροι σε πολλές περιπτώσεις. Πιστεύουν λιγότερο στο Θεό, θέλουν να κάνουν λιγότερα παιδιά, πηγαίνουν σπανιότερα στην εκκλησία, ενδιαφέρονται περισσότερο για περιβαλλοντικά θέματα, στηρίζουν περισσότερο τα δικαιώματα των μειονοτήτων από ό,τι οι υπόλοιποι Έλληνες.
Ωστόσο, έχοντας πια δουλέψει σε τέτοιες έρευνες εδώ και αρκετά χρόνια, μου έχει γίνει εμφανές κάτι ενδιαφέρον: πάντα συνέβαινε το ίδιο. Σε όλες τις έρευνες των τελευταίων δεκαετιών, πάντα, οι νέοι απαντούσαν πιο “προοδευτικά” από ό,τι οι μεγαλύτεροι. Πράγμα που ακούγεται φυσιολογικό αλλά, αν το καλοσκεφτεί κανείς, υποδεικνύει ένα ενδιαφέρον και έντονο φαινόμενο: το ότι οι νέοι που απαντούσαν προοδευτικά και ευαισθητοποιημένα πριν από δεκαπέντε χρόνια, σήμερα, που δεν είναι πια στην κατηγορία “νέοι”, απαντούν λιγότερο προοδευτικά κι ευαισθητοποιημένα. Έτσι γίνεται. Η νεότητα δεν είναι μια μόνιμη δημογραφική κατάσταση. Οι ερωτηθέντες μεγαλώνουν, αλλάζουν ηλικιακή κατηγορία. Και από ό,τι φαίνεται, αλλάζουν και απόψεις.
Το 2015, την πρώτη φορά που τρέξαμε στη διαΝΕΟσις το "Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες", τη μεγάλη, περιοδική έρευνα για τις αξίες και τις στάσεις των Ελλήνων, οι απαντήσεις των ερωτηθέντων ηλικίας 17-24 μας οδήγησαν σε κάποια ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Σήμερα, όμως, κανένας και καμία από εκείνη την ομάδα δεν βρίσκεται πια στην κατηγορία "17-24". Τα συμπεράσματα εκείνα αποτελούν μια φωτογραφία εκείνης της εποχής και τίποτε παραπάνω. Αν κάποιος ή κάποια σήμερα τα χρησιμοποιήσει για να σχεδιάσει πολιτικές ή δράσεις "για τους νέους" θα κάνει λάθος. Δεν είναι αυτή η αξία αυτών των ερευνών. Γιατί εκείνοι δεν είναι πια (και τόσο) νέοι και, κυρίως, επειδή δεν πιστεύουν πια τα ίδια.
Οπωσδήποτε, κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης ενός ατόμου κάποια από τα σημάδια (και τα τραύματα) της νεότητας παραμένουν. Επιρροές υπάρχουν. Μια έρευνα λέει ότι η μουσική που ακούει ένα παιδί στην ηλικία των 13 ή 14 ετών είναι η μουσική που καθορίζει τα μουσικά του γούστα για ολόκληρη τη ζωή του. Οι εμπειρίες και η καταστάσεις την εποχή που διαμορφώνουμε προσωπικότητα και αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε -και να αντιμετωπίζουμε- τον κόσμο, μοιραία έχουν συνέπειες. Σε λίγες ημέρες θα δημοσιευτούν τα αποτελέσματα του φετινού "Τι Πιστεύουν οι Έλληνες", και σε αυτήν αποτυπώνεται μια ηλικιακή ομάδα ως πιο "ευρωσκεπτικιστική" από τις άλλες, και μάλιστα με διαφορά. Όχι, δεν είναι οι νέοι ηλικίας 17-24. Ούτε, βεβαίως, η μεγάλοι (που είναι παραδοσιακά φιλοευρωπαίοι). Είναι οι 25-39. Οι άνθρωποι που ήταν έφηβοι ή πολύ νέοι στην αρχή της εποχής των μνημονίων.
Ωστόσο, η επιρροή των ιδεών και των στάσεων “της νεότητας” στη δική μας χώρα φαίνεται ότι δεν διαρκεί για πολύ. Μια άλλη έρευνα που έκανε η διαΝΕΟσις το 2016, στην οποία συμμετείχαν νέοι ηλικίας 18-35 και οι γονείς τους, έδειξε ότι στις ελληνικές οικογένειες υπάρχουν πολύ βαθιά ριζωμένες και ισχυρές σχέσεις αλληλεξάρτησης -σχεδόν πελατειακές- οι οποίες σιγά-σιγά μεταφράζονται σε μια σχεδόν απόλυτη μεταφορά αξιών από τη μια γενιά στην επόμενη. Το "χάσμα γενεών" που σε πολλές άλλες κοινωνίες αποτελεί κινητήρια δύναμη για την πρόοδο, εδώ απλά δεν υπάρχει, ή, αν υπάρχει, σταδιακά με τον καιρό σβήνει. Αυτό τεκμηριώνεται και από κάτι άλλο: αν η προοδευτικότητα των Ελλήνων νέων επιβίωνε σε κάποιο βαθμό καθώς αυτοί μεγαλώνουν, τότε θα βλέπαμε σε βάθος δεκαετιών ολόκληρη την κοινωνία να προχωρά σταδιακά προς προοδευτικότερες ιδέες και αξίες. Αυτό όμως δεν φαίνεται να συμβαίνει. Ίσα ίσα, στην ανάλυση που έχουν κάνει κοινωνικοί επιστήμονες σε διεθνείς έρευνες αξιών όπως το World Values Survey και το European Values Survey τα τελευταία 25 χρόνια, φαίνεται πως με την πάροδο του χρόνου η ελληνική κοινωνία (αντίθετα με πολλές άλλες) μένει στάσιμη -ίσως και να κάνει και μικρά βήματα προς τα πίσω. Όλη αυτή η προοδευτικότητα της νεολαίας χάνεται, εξατμίζεται όταν η νεολαία παύει να είναι και τόσο νεολαία. Και τι γίνεται τότε;
Γίνονται εμείς.
|
|
|
|
