Hoe de Kerk in plaats van een bedreiging een zegen kan zijn voor Israël

‘Geloven met een Hebreeuws ijkpunt – Leven als christen, met Israëls God en een Joodse Jezus’, zo luidt de titel van de studiedag die zaterdag 8 oktober gehouden gaat worden in de Poortkerk in Veenendaal.

Auteur en emeritus predikant Bart Gijsbertsen zal tijdens deze studiedag onder meer aandacht vragen voor het verband tussen antisemitisme en onzalige Schriftuitleg. Twee theologen en twee predikanten zullen met Bart Gijsbertsen in gesprek gaan over hoe de kerk in haar prediking en liturgie bij kan dragen aan een lezen van de Schrift die niet langer bedreigend is voor Joden.
Na eeuwen van een dominante vervangingstheologie is ten gevolge van de Holocaust sinds de tweede helft van de vorige eeuw een nieuwe wind gaan waaien in veel kerken. In tal van verklaringen hebben kerkgenootschappen afstand genomen van het oude idee dat de Kerk de plaats van Israël zou hebben ingenomen.
In deze verklaringen wordt beleden dat Israël altijd Gods volk geweest is en ook blijft. Ondertussen heeft de vervangingstheologie wel diepe sporen getrokken in Bijbelvertalingen en in liturgie. Hoe kunnen we dit corrigeren? Alleen door daar serieus werk van te maken zorgen we ervoor dat het nieuwe denken over Israël ook werkelijk postvat in de christelijke theologie.

Hier is nog een wereld te winnen volgens Bart Gijsbertsen. Al decennia is het zijn passie ervoor te zorgen dat er niet meer ‘Israël-loos’ of zelfs (onbewust) anti-Joods wordt geëxegetiseerd. En dat in prediking en liturgie aan de eigen plaats van Israël in Gods heilsgeschiedenis werkelijk recht wordt gedaan.
Maar hoe geef je in prediking en liturgie woorden aan de zelfstandige plaats van het Joodse volk als volk van God naast de Kerk die dat ook is? Hoe horen we op zondagmorgen dat de kerk onopgeefbaar verbonden is en blijft met het volk Israël? En hoe kan het evangelie van Jezus zó klinken dat het de Joden niet verguist, maar hen juist zegent. Dus juist goed over hen spreekt. Hier ligt nog steeds een enorme uitdaging voor de kerken. Want hoe oorverdovend stil blijft het niet vaak op zondagmorgen waar het de bijzondere plaats van het volk Israël in Gods heilshandelen betreft.
De Bijbel ‘Israël-loos’ blijven lezen is uiteindelijk de dood in de pot voor de kerk. De wortels van het christendom liggen immers in het jodendom van Jezus’ dagen. Maar als die wortels geen voeding krijgen komt de boom zelf in gevaar.
Bart Gijsbertsen zal in twee lezingen het nodige aanreiken om die Israël-loosheid in het kerkelijk bedrijf te doorbreken. Hoe kan er in de kerk dan wél heilzaam en Bijbels gesproken worden over het Joodse volk? En dan wel zo dat dit spreken zowel Israël alsook de Kerk zelf zegent. Kan dat allemaal? In het drieluik van zijn hand dat de afgelopen jaren het licht zag laat Gijsbertsen keer op keer zien dat dat kan.
Om een tipje van de sluier op te lichten volgt hieronder een greep uit wat zoal in de lezingen van Bart Gijsbertsen aan de orde zal gaan komen.
Wie beseft dat Jezus een Jood was? Wie beseft dat God in Jezus dus mens is geworden met een Joodse nationaliteit? Wie beseft wat dat betekent voor het lezen van de Bijbel? Laat staan dat we bedenken dat er 2000 jaar van goddelijke voorbereiding plaatsvond om ervoor te zorgen dat Jezus ook werkelijk geboren zou worden binnen de Joodse traditie en zou worden opgevoed met de Tenach.

Sinds de Holocaust gaan wereldwijd stemmen op, en worden er boeken geschreven die de verhouding Jodendom en christendom, kerk en synagoge, anders willen spellen dan zo’n vijftien eeuwen lang gangbaar was. De gemiddelde kerkganger krijgt hier echter nauwelijks iets van mee.

Hoe gaat de Bijbel klinken als we ‘een Hebreeuws ijkpunt’ toepassen? We gaan luisteren naar de verrassende theologische visies van met name Henk Vreekamp en Friedrich-Wilhelm Marquardt.
Vreekamp leert een lezen en denken in drievoud in plaats van in tweevoud, waardoor de Bijbel opeens stukken spannender en ook actueler wordt. De verhouding van God en mens mogen we niet langer als een tweevoud spellen.

De tekst gaat onder de afbeelding verder...

Foto: Ab van Essen

De Schriften reiken ons op zijn minst drie woorden aan voor de ontmoeting tussen God en mens: het drievoud van de verhouding tussen God, Israël en de volkeren. Dus het tweevoud God-mens maakt daarmee plaats voor een principieel drievoud; het drievoud JHWH-Israel-gojiem. In zijn eerste lezing zal Gijsbertsen duidelijk maken wat dit betekent voor de uitleg van elke bijbeltekst. De Duitse theoloog Marquardt neemt ons mee naar de Hebreeuwse taal. Woorden als waarheid, recht en offer blijken daarin een andere betekenis te hebben dan wij van huis uit gewend zijn. En alle bijbelse begrippen blijken vooral een concrete en relationele betekenis te hebben in plaats van een abstracte en individuele.

De theologen Dr. H.A. (Henk) Bakker (VU Amsterdam en Baptisten Seminarium) en Dr. M.C. (Michael) Mulder (Theologische Universiteit Apeldoorn) en de predikanten ds. C.J. (Jacco) Overeem (Hervormde Gemeente Woerden) en ds. Oscar Lohuis (Goed Nieuws Bediening) zullen op Bart Gijsbertsen reageren en met hem in gesprek gaan. Het belooft een boeiende gedachtewisseling te worden.
Er zal tijdens de studiedag gelegenheid zijn om vragen te stellen aan de sprekers.
De studiedag wordt gehouden in de Poortkerk, Poortjesgoed 1 te Veenendaal.
De dag begint om 10.00 uur, zaal open met koffie vanaf 9.30 uur. De studiedag is 16.00 uur afgelopen.

Er zal acht oktober ook een goed gesorteerde boekentafel klaar staan.

Kosten voor deelname zijn € 35,00 p.p. inclusief lunch, koffie en thee. Studenten en mensen met een uitkering op bijstandsniveau kunnen voor € 25,00 deelnemen.

Opgave voor deelname aan de studiedag kan tot 3 oktober.

Voor nadere informatie over het programma van de studiedag en hoe u op te geven voor deelname kunt u terecht op julesisaacstichting.org

We zien u graag op 8 oktober.

Aanmelden studiedag 8-10-22