Het Harde Leven in de Jordaan

'Het Harde Leven in de Jordaan' is de titel van de Nieuwsbrief van de Gemeente Amsterdam van 7 september 2020. Deze bevat een groot achtergrondartikel waarin de vele facetten aan bod komt van de geschiedenis van de Jordaan, één van de vier megaprojecten van de Derde Uitleg. Helaas is deze nieuwbrief niet meer online toegankelijk.

Mooi is dat de auteur 'gangen en forten' een apart hoofstuk gaf en uitdrukkelijk schreef over gangen, en niet over stegen. Stegen zijn kenmerkend voor de binnenstad, gangen voor de Jordaan. Dit onderscheid wijst op andere ontstaansgeschiedenissen, een andere cultuurhistorische ontstaansbasis.

Een opmerking willen wij bij het artikel plaatsen. De binnenterreinen werden niet volgebouwd nádat de wijk 'redelijk strak en ruimtelijk vormgegeven' was. Neen!
In het veen-/polderlandschap waren paden die leidden naar bebouwing, 'timmerages' die her en der in het veld stonden. Deze paden gingen maakten deel uit van het stratenpatroon van het 'Nieuwe Werck'. De paden veranderden in gangen. Deze gangen waren er dus al vóórdat de wijk binnen de veste kwam te liggen. Veel stedenbouwkundige ensembles, door ons om historische redenen forten genoemd, zijn ouder dan de wijk zelf. 
De reden dat binnenplaatsen (terreinen binnen de bouwblokken) werden volgebouwd met 'wankele huisjes' aan een 'wirwar aan gangen en sloppen' was in den beginne stellig niet 'wegens ruimtegebrek'. 

Uit strategische overwegingen zal op de hierbij weergegeven kaart uit 1550 niet alle bebouwing buiten de veste zijn ingetekend, dus ook die ten westen van de stad niet. Dit om te voorkomen dat de vijand met deze kaart in de hand zou weten waar zijn leger zich zou kunnen verschansen om de stad in te nemen.

Jan Evert Abrahamse schreef in zijn proefschrift De grote Uitleg van Amsterdam (2010): dat de 'prestedelijke structuur binnen de fortificatie' werd opgenomen. Philips von Zesen meldde reeds in 1664 in zijn Beschreibung der Stadt Amsterdam dat de grote grachten en de dwarsstraten ertussen in 1618 al bijna geheel bebouwd waren. 

Jordanezen ‘opgezonden’ naar Veenhuizen

De Jordaan & De koloniën van Weldadigheid

Het 'harde leven in de Jordaan' was het onderwerp van activiteiten die wij op 27 & 28 oktober  hadden gepland. Deze waren via de website Maand van de Geschiedenis aangekondigd. Beide wandelingen waren binnen 2 weken volgeboekt maar moesten worden uitgesteld in afwachting van betere tijden. Zodra de Covid-maatregelen het toelaten agenderen wij deze activiteit weer.

Het evenement gaat over de thuissituatie van hen die vanuit de Jordaan werden ‘opgezonden’ naar een van de Koloniën van Weldadigheid. Vib van Dalen en Mieke Krijger reconstrueerde levensgeschiedenissen van deze bewoners en Ruud Siekerman herschreef zijn manuscript. 

De koloniën van Weldadigheid

Vanuit de Jordaan vertrokken velen oostwaarts, richting Veenhuizen. Sommigen kwamen geschonden terug, anderen nooit. Veenhuizen is één van
De Zeven Koloniën van Weldadigheid
die tussen 1818 en 1825 in Belgie (2)
en Nederland (5), destijds nog één land, werden gesticht. Al in de Franse tijd heerste in Europa armoede en die verergerde daarna. De Koloniën vertellen het verhaal van ‘de continue worsteling met armoede, landloperij en dakloosheid in een periode die te boek staat als het paupertijdperk’.

Het armoedeverhaal in de negentiende eeuw,
is een Europees erfgoedverhaal.

De ooit zo sterke Nederlandse economie - gebaseerd op de handel via de zee - was na het napoleontische tijdperk zwaargehavend. In vergelijking met veel Europese landen was Nederland rijk, maar het kapitaal was hier “lui”. Het opgebouwde vermogen werd pas productief aangewend toen het de opkomende industrie elders te duchten had. Daarom herstelde Nederland zich pas langzaam en laat. Velen ontvluchtten de eens zo welvarende stad Amsterdam, en gingen zwerven. ‘Landlopers’ werden opgepakt en ‘opgezonden’ naar een van de Koloniën, ook wezen en te vondeling gelegde kinderen.

Het verval in de Jordaan

Tijdens de wandeling bezoeken wij een van de gangen waaraan zich eind negentiende/ begin twintigste eeuw de sociaal meest kwetsbaren vestigden: alleenstaande ouderen, werklozen, gehandicapten en invaliden. Daar krijgen wij een indruk van de “thuissituatie” van een van de velen die in Veenhuizen terecht kwamen.

Te vondeling gelegd

Henny Troost (1942-2019) reconstrueerde de lotgevallen van zijn overgrootmoeder. en schreef daarover een boek Zijn overgrootmoeder was te vondeling gelegd in de Jordaan en door de Inrichting voor Stads Bestedelingen (tot 1829 het Aalmoezeniersweeshuis), ondergebracht in pleeggezinnen. Als zesjarige werd zij per boot naar een kindergesticht in Veenhuizen gestuurd. Terug in Amsterdam had zij tal van dienstbetrekkingen waar ‘zij zich goed gedragen’ heeft, tot zij ‘door een student is verleid’.
Zij woonde aan twee van de gangen die deel uitmaken van Het Gangenproject -Willemsstraat 22-110.

De foto van Henny Troost, maakt deel uit de serie fotoportretten nakomelingen gangenbewoners die Mark Kohn maakte in opdracht van het ©Jordaanmuseum.

Terug uit Veenhuizen

Ruud Siekerman is een nakomeling van de familie Siekerman die in de negentiende eeuw in de Laurierstraat woonde. Vier zusjes Siekerman uit deze straat werden als zesjarige wezen rond 1825/30 vanuit het Aalmoezeniersweeshuis naar Veenhuizen 'opgezonden' - niet samen op hetzelfde moment! Toen elk van hen de leeftijd van 19/20 jaar had bereikt, werden zij uit Veenhuizen 'ontslagen'. Terugkeren naar Amsterdam mochten zij echter pas als hen daar een baan was toegezegd. Opmerkelijk is dat alle vier een betrekking vonden. Vervolgens trouwden zij en kregen kinderen. Slechts één van hen was korte tijd afhankelijk van de bedeling.

 
Twee van de vier zussen woonden in latere jaren met hun kinderen, kleinkinderen en een neef in de Palmstraat en overleden daar. De drie kinderen van Heintje - Line, Marie en Gerrit - verhuisden naar de Lindengracht 27, 1h. Line en Marie (portretfoto's) trouwden en kregen kinderen. De een werd weduwe de ander scheidde. Met hun ongetrouwde broer Gerrit bleven zij aan de Lindengracht wonen en startten daar een bedrijf als linnen- en kostuumnaaisters.

Steun  het Jordaan Museum. Wordt donateur!

Volg ons op

Steun de projecten van het Jordaanmuseum die tot doel hebben de betrokken van bewoners te vergroten en bezoekers aan te trekken die geïnteresseerd zijn in de bijzondere cultuurgeschiedenis van de wijk.

Dankzij de inzet van veel vrijwilligers en donateurs kan het Jordaanmuseum projecten realiseren. Ook uw steun is nodig. 

Wij zoeken een fondsenwerver, een goede penningmeester!

Een bijdrage kunt u storten tnv
Stichting Jordaanmuseum
NL66 INGB 0000 8966 64