Schuld, boete en…succes?
Ik vroeg me laatst af of dat kán: “naar eer en geweten liegen”. En in mijn speurtocht naar een verklaring voor een paradoxale zin als deze, viel mijn oog op een moderne klassieker uit de sociologie:
Charles Tilly (2008), Credit & Blame. Princeton: Princeton University Press.
Hierin onderzoekt Tilly hoe we in ons alledaagse sociale leven vormgeven aan die twee basisconcepten: schuld enerzijds, en succes anderzijds. Los van de morele en ethische betekenis van die termen: hoe claimt iemand succes? En hoe probeert iemand verwijten van schuld te ontduiken, weg te schuiven, te ontkennen - of, als dat niet kan, publiekelijk boete te doen?
Tilly zegt dat ‘schuld’ en ‘succes claimen’ allebei draaien om vier onderliggende concepten. Deze zijn:
Waardeverandering
Agentschap
Verantwoordelijkheid
Competentie
Dit betekent: wanneer er iets gebeurt in de wereld om ons heen, dan verandert er iets. Zo’n verandering nemen we nooit stoïcijns waar: we oordelen erover, we vinden het ‘goed’ of ‘fout’ wat er gebeurt.
Daarna zoeken we naar degene die deze verandering heeft gewild. Niet ‘veroorzaakt’ per se, maar: ‘gewild’. Daarna kijken we naar in hoeverre we iemand verantwoordelijk kúnnen achten, en tot slot hoe competent de acties van die persoon waren.
De mate waarin we iemand ‘schuld toewijzen’ of ‘toestaan succes te claimen’, hangt af van hoe stevig die factoren zijn, én hun onderlinge verhoudingen. Bijvoorbeeld, als het gaat om schuld toewijzen:
Iemand die bij het verbouwen van haar huis één spijker verkeerd inhamert, nemen we minder iets kwalijk dan iemand die een hele badkamer totaal verkeerd inricht - hoe groter de waardeverandering, hoe intenser ons gevoel
Iemand die bij het verbouwen van haar huis willens en wetens de verkeerde materialen gebruikt, nemen we meer kwalijk dan iemand die zich oprecht vergiste - des te meer intentie, hoe intenser ons gevoel
Een amateur die bij het verbouwen van haar huis een fout begaat, nemen we minder kwalijk dan iemand die zichzelf ‘professioneel aannemer’ noemt - hoe meer roloverschrijdend de handeling is, hoe intenser ons gevoel
Iemand die nog maar net begonnen is als ‘professioneel aannemer’ (en dat ook duidelijk vooraf communiceert), vergeven we makkelijker een fout dan iemand die zichzelf afficheert als ‘uitermate ervaren en bedreven’ - vermeende competentie maakt ons oordeel scherper
Vervolgens bespeekt Tilly handenvol voorbeelden van hoe mensen in sociale interactie schuld proberen te ontduiken of juist, langs slinkse weg, succes proberen te claimen. En hij noemt wel één heel bijzonder treffend voorbeeld dat wat mij betreft óók past bij die uitdrukking ‘liegen naar eer en geweten’.
Dat voorbeeld kennen we allemaal. Denk terug aan de laatste keer dat je de Oscar-uitreikingen hebt gekeken. Hoe ziet vrijwel élk dankwoord van élke Oscarwinnaar eruit? Dit is zó stereotiep dat je het zo kunt oplepelen:
“Dank jullie allemaal voor het mij toekennen van deze geweldige prijs. Het is zo onverwacht…ik wil écht zeggen: ik had dit nooit alleen kunnen doen. Ik wil graag mijn collega’s bedanken, mijn vrienden, mijn familie, God, mijn hond en zélfs de vlooien in de vacht van mijn hond, en…”
Terwijl dat natuurlijk onzin is. Het beroep acteur drááit juist om niemand anders dan het individu en zijn/haar talent (en, laten we wel wezen: zijn/haar looks - hoe oneerlijk dat ook moge zijn). Túúrlijk, een goed script, een goede regisseur, sterke bijrollen, dat zijn allemaal enabling factoren - maar de bal in het doel schieten, moet deze spits van de filmindustrie toch écht zelf doen.
Wat hier aan de hand is, aldus Tilly, is dat we als maatschappij het ongemakkelijk vinden als iemand zichzelf in status ver verheft boven zijn/haar groep. Om te voorkomen dat iemands kop boven het maaiveld door ánderen wordt afgehakt, maakt iemand zichzelf alvast maar een kopje kleiner. Door te zeggen: “dat onmetelijke succes? Dat heb ík niet gedaan, maar iemand anders”.
Natuurlijk is dit voorbeeld van ‘naar eer en geweten liegen’ ánders dan de leugen die Rutte probeerde te verkopen. Acteurs doen iets goeds en liegen er vervolgens over dat ze dat niet zelf hebben gedaan. Rutte loog en deed vervolgens alsof hij daarmee iets goeds had gedaan.
Maar toch biedt dat raamwerk van Charles Tilly een interessant inzicht in de trukendoos van Rutte. Word Rutte beticht van iets kwalijks, dan heeft hij namelijk vier strategieën om te proberen aan de schuld te ontsnappen. Deze zijn:
Ontkennen dat er iets slechts gebeurd is
Ontkennen dat hij dat gewild heeft
Ontkennen dat hij ervoor verantwoordelijk was
Ontkennen dat hij überhaupt daartoe vaardig was
Een vijfde strategie is er natuurlijk ook nog, maar dat is geen strategie meer te noemen. Dat is namelijk gewoon: ‘schuld bekennen’. Oprecht ‘sorry’ zeggen: er is iets gebeurd dat niet goed was, jij was daarvoor verantwoordelijk, je wilde het verkeerde of je voerde het verkeerd uit.
Gewoon erkennen dus. En eigenlijk kun je alleen maar dat ‘naar eer en geweten’ doen.
Tot zover de trukendoos van Teflon Mark. Wat kan jij hiermee? Het antwoord: helemaal niks, als je integriteit je lief is.
Op onze media- en debattrainingen leer je dat je doelgroep altijd slimmer is dan je denkt. Dat je politieke tegenstanders en de burgers op de publieke tribune het heus wel doorhebben als je probeert te draaien en te duiken. Dat je collega’s het zien als je onterecht de schuld afschuift - of jezelf onterecht een succes toe-eigent. Niet doen dus. Laat de trukendoos maar dicht - ook voor de camera van een kritische journalist.
Over onze trainingen gesproken, trouwens. Je kunt je nog inschrijven voor onze online open trainingen. Wacht, dat moet natuurlijk met een aparte header:
Je kunt je nog inschrijven voor onze online open inschrijvingstrainingen
Zie de beschrijvingen hieronder, klik op de links om je aan te melden:
Argumentatieleer en kritisch denken
Hoe word je wijs uit een stortvloed aan informatie? Hoe transformeer je kennis van zaken in inzicht, misschien zelfs wijsheid? Breng orde op zaken door je denken te ordenen. Natuurlijk met de cursus ‘Argumentatieleer en kritisch denken’!
Je maakt kennis met analysetechnieken uit de argumentatieleer en (informele) logica. Belangrijker nog: je oefent met het toepassen ervan, op je eigen situatie.
We geven deze cursus op maandag 26 april 2021 en maandag 21 juni 2021.
Schrijf je hier in voor ‘Argumentatieleer en kritisch denken’.
Retorica 2.0: Framing & Storytelling
Hoe laat je je woorden het werk vóór je doen? Dat je boodschap naar binnen glijdt nog voordat je doelgroep het weet? Met onze online open-inschrijvingstraining Framing & Storytelling, zo doe je dat!
Na deze training beheers je niet alleen de theorie, maar ook de praktijk. Elk woord dat uit je mond rolt, elke zin die je typt is vanaf nu goud waard.
We geven deze cursus op dinsdag 11 mei 2021 en maandag 5 juli 2021.
Hier schrijf je je in voor ‘Retorica 2.0: Framing & Storytelling’
Politieke Argumentatie & Debat
Hoe word je rap van tong en scherp van geest? Hoe zorg je dat je niet alleen gelijk hebt, maar het ook krijgt? En hoe kun je, als een volleerd politicus, altijd en overal het juiste argument paraat hebben?
Op onze online, open-inschrijvingstraining Politieke Argumentatie & Debat doen we alle geheimen uit de doeken!
Deze training geven we op maandag 19 april 2021 en dinsdag 22 juni 2021.
Inschrijven voor ‘Politieke Argumentatie & Debat’ doe je hier.
Voortvarend (vitueel) vergaderen en voorzitten
Vergaderingen duren te lang en leveren te weinig op – helemaal nu we tegenwoordig zitten te fiebelen met Zoom, of Skype, of Teams….Kan dat niet sneller, efficiënter, beter? Jazeker wel, als het aan ons ligt!
Op onze online, open-inschrijvingstraining Voortvarend (virtueel) Vergaderen en Voorzitten leer je er alles over.
Na deze training lopen je vergaderingen als een zonnetje – zo goed en zo kwaad als het gaat in sommige gevallen, en misschien wel béter dan je eerdere offline vergaderingen in sommige gevallen!
We geven deze training op dinsdag 6 juli 2021.
Inschrijven? Hier!
En de volgende nieuwsbrief?
Nee. Nee, nee. Niks daarvan. “U kent mij…”, zou ik haast op dezelfde ijzige toon als La Kaag zeggen.
Ik doe daar niet aan. Niks 'content funnels’ vol met clickbait.
Wij zijn AD REM. Wij spelen op de inhoud. Als we iets hebben, dan mailen we wel weer.
