Joseph Beuys verguisd en verafgood

Door de een wordt Joseph Beuys beschouwd als een van de belangrijkste kunstenaars van de tweede helft van de 20e eeuw. Voor een ander slechts als een controversiële artiest uit die tijd. Voor velen was hij beide.
Op 12 mei is het 100 jaar geleden dat Beuys, de Duitse beeldend kunstenaar, één van de leidende figuren in de Europese avant-garde, werd geboren.
 
‘Kunst moet aan een spijker hangen’
Aan die uitspraak van Gerrit Komrij moest ik denken. Bij degenen die menen dat kunst beperkt moet zijn tot een schilderij boven de bank, veroorzaakt zijn kunst nog steeds meewarig hoofdschudden.
 
Mythe van vet en vilt
In de Tweede Wereldoorlog nam Beuys als kanonnier en radio-operator deel aan een luchtstrijd om Sebastopol. Zijn vliegtuig werd neergeschoten boven de Krim. De piloot kwam om en Beus lag in coma onder de wrakstukken. De zoektocht door de Duitsers was al opgegeven. Bijna vroor hij dood maar net op tijd vonden nomadische Krim-Tataren hem. Zij smeerden zijn wonden in met dierlijk vet en wikkelden hem in vilt om hem warm te houden. Met de uitspraak "Gedurende acht dagen opoffering met hun huismiddeltjes” werd de mythe geboren. Een mythe kenmerkt zich als een verhaal waarin (half)goden, helden en mythische wezens een rol spelen. Waar of waan? De nomaden die hem het leven redden waren de helden. Werd Beuys daarmee een mythische wezen? Feit is dat het trauma van invloed werd op Beuys’ werk. Hij maakte zo vaak gebruik van die materialen dat hij de bijnaam “vet-en-vilt-kunstenaar” kreeg.
Waan of werkelijkheid? Er wordt gesuggereerd dat hij het verhaal verzon om zo vergeving te krijgen voor zijn deelname aan de oorlog. Feit is dat Beuys radiotechnicus was van de neergeschoten Stuka-bommenwerper. De mythe werd tot het einde verdedigd door zijn biograaf Stachelhaus.
De kunstenaar Jörg Herold ontdekte bij nader onder onderzoek dat Beuys door een zoekteam was gevonden. De mythe werd al in 1996 betwijfeld door Beuys' eigen vrouw Eva. De weduwe typeerde  het verhaal, dat hij haar keer op keer vertelde, als "koortsachtige dromen in langdurige bewusteloosheid".  Kortom de werkelijkheid werd gewaand.
 
Bekendste beeltenis
In 1979 ontmoette Beuys in een galerie in Düsseldorf Andy Warhol met een tentoonstelling van zijn foto's. Bij die bijeenkomst maakte Warhol met zijn Polaroidcamera een foto die hij omzette tot sjabloon voor zeefdrukken.
 

De beide kunstenaars, die als tegengestelde sterren werden beschouwd, ontmoetten elkaar gedurende enkele maanden bij de tentoonstelling Art = Capital - Joseph Beuys, Robert Rauschenberg, Andy Warhol. Een titel die paste bij Warhol die zichzelf 'Business-Artist' noemde, “Kunst wordt pas mooi door het geld”. Dit wrong met de opvatting van Beuys dat ieder mens een kunstenaar is. In 1980 besteedde het Guggenheim Museum (New York) een overzichtsexpositie aan Beuys, als de eerste Duitser.

 
Nieuwe definitie kunst
Beuys was altijd toonaangevend en vond dat kunstenaars een centrale rol in de samenleving moeten spelen. Voor Beuys was iedereen een kunstenaar en elke handeling een kunstwerk. “Ieder mens is een kunstenaar, een vrijheidswezen, geroepen om deel te nemen aan het transformeren en hervormen van de omstandigheden, het denken en de structuren die ons leven vormgeven en informeren”.
Zijn definitie van kunst veroorzaakte in 1985 zowel sensatie als felle discussies. Voor hem waren kunstwerken even vluchtig als het leven zelf. Hij wilde geen eeuwige werken creëren, maar mensen aan het denken zetten.
 
Bekende werken

• Een vilten pak, hangend aan een kleerhanger; Felt Suit (1970)
• "I Like America And America Likes Me" (1974), performance Coyote, waarvoor Beuys zich in vilt wikkelde en enkele dagen in een ruimte verbleef met een .
• Fat Corner blokken vet in een hoek op een stapel die hij enkel dagen liet smelten waardoor het  ranzig werd.

 

Beuys in Nederland

Toen Beuys eind jaren zeventig zei dat het Hollandse licht zijn specifieke helderheid had verloren, erkende hij daarmee zowel het bestaan van zoiets unieks als het Hollands licht, als het feit dat het er niet meer was. Volgens Beuys was het Hollandse licht na de inpoldering van het IJsselmeer verdwenen. Daarmee kwam ook een einde aan een visuele cultuur die terugging tot de 17de eeuw. Hij zag het IJsselmeer als het oog van Holland, als een grote lichtreflecterende spiegel. En met de inpolderingen zouden de Nederlanders, aldus Beuys, zichzelf hebben verblind. Een fantastische film van Pieter-Rim de Kroon en Maarten de Kroon hierover won de Gouden Kalf voor beste lange documentaire van het Nederlands Film Festival 2003 link.
 

Ruim 73 jaar nadat Beus boven de Krim werd neergeschoten zag ik “das Rudel’. Op de Documenta 14 werd het tentoongesteld in de Neue Galerie te Kassel.  De roedel bestaat uit een DDR  VW-bus van 1961. Uit de achterklep komen sledes die zich vanaf het busje bewegen. Elke slee bevat een survival pakket: een vilten deken, een zaklantaarn en een homp vet. De opgerolde deken vastgemaakt met afbindbanden voor slagaderlijke bloedingen. Volgens Beuys was dat alles wat je nodig hebt om in extreme omstandigheden te overleven.

Das Rudel, Foto © Looijesteijn, 2017

 

7000 eiken – stedelijke bebossing.

Het landschapskunstwerk van de Joseph Beuys, dat in 1982 op Documenta 7 aan het publiek werd gepresenteerd.
Het idee om 7000 eiken te planten kwam voort uit Beuys’ waarneming van de verstening van steden.
De functie van de bijbehorende zuilvormige basaltstaaf was om 'filosofie over te brengen dat door mensen gemaakte structuren en de natuur in harmonie naast elkaar kunnen bestaan ondanks het feit dat ze tegenovergestelde kwaliteiten hebben.
"Ik wilde geheel  naar buiten gaan en een symbolische start maken voor een bedrijf om het leven van de mensheid binnen het lichaam van de menselijke samenleving nieuw leven in te blazen en in deze context een positieve toekomst voor te bereiden."
Met vrijwilligers plantte Beuys gedurende enkele jaren de  bomen samen met een bijbehorende basaltsteen op verschillende locaties in Kassel.
Beuys heeft het einde van de campagne niet meegemaakt. Hij stierf toen er 5500 eiken waren geplant, elk met een basaltstaaf. Zijn zoon Wenzel plantte de laatste boom tijdens Documenta 8 in juni 1987.
De boom-basaltparen zijn tot op de dag van vandaag in het stadsbeeld aanwezig.
 
In Duitsland wordt uitgebreid stilgestaan bij het honderdste geboortejaar van Joseph Beuys. Musea in o.a. Krefeld, Düsseldorf, Kleef en Wuppertal houden  tentoonstellingen en symposia https://beuys2021.de/en