Φεβρουάριος 2024
Τα Νέα του Νευρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών 

• Νέες θεραπείες για τη νόσο Alzheimer
• Νέα ερευνητική δράση στο ΝΙΑ για την νόσο Alzheimer (AD) & συναφείς διαταραχές (ADRD) – Μελέτη Digital Neuro Signature
• Στοιχεία επικοινωνίας για συμμετοχή στα ερευνητικά προγράμματα του ΝΙΑ

Αγαπητοί φίλοι του Νευρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών,

Μετά από 20 χρόνια, μια νέα κατηγορία θεραπειών λαμβάνει έγκριση για τη νόσο Alzheimer, και η πρώτη που στοχεύει σε βιολογικούς παράγοντες που σχετίζονται με την εκφύλιση του εγκεφάλου. Πρόκειται για θεραπείες αντισωμάτων που στοχεύουν το β-αμυλοειδές, ένα από τα χαρακτηριστικά παθολογικά στοιχεία της νόσου, και το «καθαρίζουν» από τον εγκέφαλο.

Μέχρι στιγμής, δύο νέες θεραπείες έχουν λάβει έγκριση από τον Οργανισμό Φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (Food and Drug Administration – FDA) που έδειξαν ότι μειώνουν τα επίπεδα του β-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο. Η μία εκ των δύο (aducanumab) απορρίφθηκε από τον αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (European Medicines Agency – EMA) λόγω απουσίας επαρκούς κλινικού οφέλους στην καθημερινότητα του ασθενούς. Η δεύτερη θεραπεία (lecanemab) είναι η πρώτη που έδειξε τόσο βιολογικό όφελος με μείωση των επιπέδων του β-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο, όσο και κλινικό όφελος στην καθημερινότητα του ασθενούς. Ο EMA πρόκειται να γνωμοδοτήσει μέσα στους επόμενους μήνες για την χορήγησή του στην Ευρώπη. Επιπλέον των παραπάνω δύο θεραπειών, μια τρίτη θεραπεία της ίδιας κατηγορίας φαρμάκων (donanemab) έδειξε σε τυχαιοποιημένη μελέτη θετικά βιολογικά και κλινικά αποτελέσματα σε ασθενείς με νόσο Alzheimer και πρόκειται να γνωμοδοτήσει τους επόμενους μήνες ο FDA για τη χρήση του στις ΗΠΑ.

Σύνοψη ευρημάτων
Σε ανασκόπηση της αποτελεσματικότητας και των παρενεργειών των δύο φαρμάκων, lecanemab και donanemab, που έδειξαν όφελος και στα κλινικά συμπτώματα της νόσου, οι μελέτες αναφέρουν τα ακόλουθα κύρια ευρήματα:

Και τα δύο φάρμακα μειώνουν σημαντικά τα επίπεδα του αμυλοειδούς από τον εγκέφαλο, και το κλινικό όφελος στους ασθενείς ανέρχεται περί το 25-35%, το οποίο φτάνει στο 46-60% αν οι ασθενείς είναι στα πρώιμα στάδια της νόσου.  Αντίστοιχα, πολύ σοβαρές παρενέργειες των φαρμάκων εμφανίζονται στο 0.7-1.5%, οι οποίες είναι 2-3 φορές πιο πιθανές αν συνυπάρχει γενετικός πολυμορφισμός ApoE4. Για περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από τα ευρήματα πατήστε εδώ.

Απαιτούμενες εργαστηριακές εξετάσεις
Βασικό κριτήριο ώστε κάποιος να μπορεί να λάβει τα συγκεκριμένα φάρμακα είναι η επιβεβαίωση των επιπέδων β-αμυλοειδούς, το οποίο στην Ελλάδα πρακτικά γίνεται με οσφυονωτιαία παρακέντηση (ΟΝΠ), που επιτρέπει λήψη από την κατώτερη σπονδυλική στήλη του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ) που περιβάλλει τον εγκέφαλο. Η απαίτηση αυτή υφίσταται καθότι σε παλαιότερες μελέτες είχε αποδειχθεί ότι μέχρι και 30% των ασθενών που είχαν λάβει διάγνωση για νόσο Alzheimer από μη ειδικά κέντρα δεν είχαν νόσο Alzheimer στον εγκέφαλο. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητη προς το παρόν η εκτίμηση του ΕΝΥ. Μελλοντικά, αναμένεται ότι εξετάσεις αίματος θα μπορούν να αντικαταστήσουν την ανάγκη για ΟΝΠ. Επιπλέον της ΟΝΠ, απαιτούνται επαναλαμβανόμενες απεικονίσεις μαγνητικής τομογραφίας για παρακολούθηση εμφάνισης παρενεργειών στον εγκέφαλο όσο λαμβάνουν οι ασθενείς τη θεραπεία, επιτρέποντας έγκαιρη παρέμβαση.

Κόστος και εφαρμογή στον γενικό πληθυσμό ασθενών
Ένα βασικό στοιχείο ως προς τη χρήση των φαρμάκων αυτών στην καθημερινή πρακτική και κάλυψη από τα ασφαλιστικά ταμεία ή τους ίδιους τους ασθενείς είναι το κόστος τους. Συγκεκριμένα, τα δύο φάρμακα που έχουν λάβει έγκριση στις ΗΠΑ (aducanumab και lecanemab) κοστολογούνται περί τα €25,000 το χρόνο, και αναμένεται να οριστεί το κόστος του donanemab. Επιπλέον του κόστους των σκευασμάτων, υπάρχει κόστος για τον αρχικό εργαστηριακό έλεγχο (διενέργεια ΟΝΠ και εκτίμηση βιοδεικτών της νόσου), καθώς και επαναλαμβανόμενων εγχύσεων του φαρμάκου και απεικονίσεων του εγκεφάλου. Συντηρητικά, το επιπλέον αυτό κόστος αναμένεται να ξεπερνάει τα €2,500 με €3,000 το χρόνο. Οι ασθενείς που συμμετέχουν σε ερευνητικές μελέτες παρατήρησης στο ΝΙΑ δεν επιβαρύνονται με τα αντίστοιχα διαγνωστικά κόστη.

Για περισσότερες πληροφορίες πάνω στις ερευνητικές μας δράσεις μπορείτε να απευθυνθείτε στο info@nioa.gr ή να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας στο www.nioa.gr.

Ελισσαίος Καραγεωργίου, MD PhD
Διευθύνων, Κέντρο Ύπνου & Μνήμης,
και Επιστημονικός Διευθυντής, 
Νευρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών

Η πολυκεντρική μελέτη Digital Neuro Signature ξεκινάει στο ΝΙΑ, στην οποία μπορούν να συμμετέχουν ασθενείς που είτε ανησυχούν για την μνήμη τους, ή έχουν ήπιες νοητικές δυσκολίες ή ήπια άνοια. Σκοπός της μελέτης είναι η εκτίμηση βιοδεικτών εγκεφαλονωτιαίου υγρού και αίματος, προκειμένου να επιβεβαιωθεί αν υπάρχει αρχόμενη νόσος Alzheimer στον εγκέφαλο, και κατ’ επέκταση πώς συσχετίζονται οι βιοδείκτες αυτοί με απεικονιστικούς (π.χ., μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου) και ψηφιακούς βιοδείκτες (νοητικές δοκιμασίες σε tablet), όπως και δείκτες λειτουργικότητας κατά την κλινική εξέταση. Οι εθελοντές θα ενημερώνονται για όποια σχετικά κλινικά ευρήματα προκύψουν κατά την ανάλυση των δεδομένων, περιλαμβανομένων των αποτελεσμάτων βιοδεικτών, που περιλαμβάνονται στις απαιτήσεις για να είναι κάποιος υποψήφιος για τις νέες θεραπείες στη νόσο Alzheimer. Όπως ισχύει σε όλες τις ερευνητικές μελέτες στο ΝΙΑ, δεν υπάρχει κόστος προς τους εθελοντές. Η μελέτη χρηματοδοτείται από την εταιρεία ψηφιακών βιοδεικτών Altoida και την φαρμακευτική εταιρεία Eisai.

Μέσα από την μελέτη αυτή θα κατανοήσουμε καλύτερα την παθοφυσιολογία της νόσου Alzheimer για την εντόπιση νέων θεραπευτικών στόχων ενάντια στη νόσο, καθώς και να την εκτίμηση νέων ψηφιακών βιοσημάτων στα αρχικά στάδια της νόσου για ταχύτερη διάγνωση.

Οι εθελοντές που συμμετέχουν στη μελέτη έχουν πρόσβαση σε (α) μια πλήρη ετήσια διαγνωστική αξιολόγηση για πέντε (5) έτη, η οποία περιλαμβάνει κλινική εκτίμηση και νευροψυχολογικό έλεγχο από εξειδικευμένο Νευρολόγο σε νοητικές διαταραχές, (β) νοητικές δοκιμασίες σε τάμπλετ, καθώς και (γ) εκτίμηση βιοδεικτών σε αίμα και εγκεφαλονωτιαίο υγρό που επεξεργάζονται σε πανεπιστήμια της Ολλανδίας και της Σουηδίας. Επιπλέον, οι εθελοντές (δ) θα λάβουν φορητή συσκευή εκτίμησης της καθημερινής τους δραστηριότητας (Fitbit), η οποία θα τους ανήκει μετά το πέρας της μελέτης.

Κριτήρια συμμετοχής:

• Άνω των 50 ετών

• Είτε χωρίς νοητικές δυσκολίες αλλά με ανησυχία για τη νοητική τους ικανότητα, ή με ήπια νοητική διαταραχή, ή ήπια άνοια

• Διαθέσιμοι οικείοι/σύντροφοι/φροντιστές για παροχή πληροφοριών κατά τις ετήσιες επισκέψεις

• Ικανοί να κατανοήσουν τις διαδικασίες της μελέτης και πρόθυμοι να υπογράψουν ενημερωμένη συγκατάθεση

• Πρόσβαση σε smartphone ή tablet των ιδίων ή συγγενών / φροντιστών