Negentiende nieuwsbrief Erfgoed
Welkom bij de 19e editie van ons Erfgoednieuws! We hebben weer een reeks boeiende onderwerpen voor u verzameld. Deze maand duiken we in de wereld van kleuren voor schilderwerk bij monumenten. Waarom kiezen voor standaard grachtengroen als er zoveel andere mogelijkheden zijn die de historische waarde van een gebouw kunnen benadrukken?
Daarnaast delen we nieuws over recent archeologisch onderzoek ten oosten van Lochem. Daar is een boerderijcomplex uit de IJzertijd ontdekt. Ook zijn er prachtige plannen om de Belvedère op de top van de Lochemse Berg nieuw leven in te blazen.
Verder doet de werkgroep begraafplaats een oproep voor hulp en ondersteuning. Zoals altijd vindt u in deze nieuwsbrief ook de vertrouwde rubrieken "Uw Monument" en "Tijdreis". Daarin delen we een verhaal van een monumenteigenaar en gaan we terug in de tijd.
Ik wens u veel leesplezier en een mooie zomer!
Martijn Haitink
Monumentencoach gemeente Lochem
|
|
Grachtengroen als standaard?
Schilderen doe je doorgaans om de ondergrond te verduurzamen, met name hout. Maar het verfraaien door het aanbrengen van kleur is zeker niet onbelangrijker. Vroeger maakte de schilder zijn eigen verven en kleuren. Een mengsel van lijnolie met pigmenten gaf de ondergrond niet alleen een beschermlaag, maar ook kleur. De schilder stelde de kleuren samen op smaak én op verduurzamingseigenschappen van pigmenten. Zo beschermt giftig loodwit het hout tegen houtvernielers, maar schilders gebruikten ook giftige koperverbindingen. Afhankelijk van het type en de mengstof kleurden die verbindingen groen of lichtblauw. Door deze keuzes van de verschillende pigmenten was het straatbeeld vaak veel kleurrijker dan nu.
Het is een wijdverspreid misverstand dat monumenten voorzien moeten zijn van grachtengroen, wit en bentheimerbeige. Deze kleuren zijn bijna een standaard geworden. De oorspronkelijke kleuren waren vaak anders. Afhankelijk van het lokale gebruik en de mode. Het kleurbeeld was veel diverser. De architect ontwierp het vaak mee. Eind 19e en begin 20e eeuw worden er ook vaak gekleurde tegelwerken en gekleurde geglazuurde bakstenen in gevels verwerkt. Ook zien we soms afwijkende kleuren dakpannen. Deze materiaalkleuren waren oorspronkelijk afgestemd op de kleuren van het schilderwerk. Daardoor ontstond een samenhangend geheel.
Dus kijk eens wat verder dan het standaard monumentengroen als u uw pand weer gaat schilderen. Door te onderzoeken wat de exacte toegepaste kleuren waren en niet standaard te kiezen voor “monumentengroen”, versterkt u de architectuur. Uw pand krijgt de oude allure terug en u zult versteld staan van het resultaat.
U kunt professioneel kleuronderzoek laten uitvoeren, maar voor inspiratie is het vaak ook al voldoende om zelf een kleurtrapje te maken. Dit doet u door met een scherp mesje laag voor laag de verflagen te verwijderen tot op de kale ondergrond. Daarnaast kunt u kijken of er nog oude foto’s aanwezig zijn of dat er omschrijvingen of bestekken van de bouw van uw woning bekend zijn. Zelfs zwart-witfoto’s geven een indicatie van de kleurtinten van uw monument. Wilt u meer weten over de mogelijkheden? Neem dan contact op met de monumentencoach.
Het "originele" grachtengroen Kleurentrap op een deur bij Huis Bergh
|
|
|
Uw monument
In deze rubriek vragen wij een monumenteneigenaar of gebruiker over het wonen en gebruiken van een monument en wat zijn of haar mooiste monument in de gemeente is. Dit mag natuurlijk het eigen pand zijn, maar dat hoeft uiteraard niet. In deze editie beantwoordt Julie van Zinnicq Bergmann de vragen. Zij is samen met haar familie eigenaar van boerderij ‘de Meijer’, een rijksmonument in Laren.
Hoe is het om een monument te bezitten/bewonen?
De boerderij de Meijer is al sinds in 1776 in bezit van onze familie. Samen met mijn moeder en broer hopen we dit voort te zetten. Op dit moment zijn we de Meijer aan het renoveren en verduurzamen en zo maken we de boerderij hiermee toekomstbestendig. We klussen, slopen en ontwerpen met veel plezier en passie. Dit project brengt ons dichter bij elkaar. We genieten aan het einde van de dag, onder het genot van een biertje, van de reeën achter in de wei en de pauw die rustig om de boerderij scharrelt.
Daarnaast maken de herinneringen die vooral mijn moeder heeft aan deze plek, de Meijer bijzonder. Zo liep ze vroeger met haar broer en een emmer vanaf huis Verwolde over het pad voor de Meijer om melk te halen. De oude meuhe Overkamp zat dan voor het Kokhuus de eieren te poetsen met een grote houten eierkist naast zich. Het pad en het Kokhuus zijn er nog steeds, de bomen zijn inmiddels iets groter. Het geeft haar het gevoel van thuis. De laatste 35 jaar heeft de Familie H.J. Oudenampsen de Meyer met veel toewijding en zorg bewoond.
Wat maakt een monument een monument?
Een monument maakt het een monument als het een belangrijk architectonische stijl in de geschiedenis toont, een behaalde cultuurhistorische waarde heeft en natuurlijk een bepaalde ‘schoonheid’ heeft. De meningen over deze schoonheid zullen verschillen. Als architect woonachtig in Rotterdam, is het nieuwe bouwen een stijl die mij enorm inspireert. Lucht, licht en ruimte. Veel mensen vinden dit misschien maar kil en zullen er dus minder waarde aan hechten dan aam een rijk gedetailleerde gevel uit de 19e eeuw. Maar ook deze gebouwen tonen een belangrijk moment in de architectuurgeschiedenis en de tijdsgeest waar deze uit ontstaan is.
Wat vindt u het mooiste of meest bijzondere monument van de gemeente en waarom?
Wij zijn bevooroordeeld, maar hier kunnen we niet anders dan de Meijer op antwoorden. De boerderij ligt tegenover het huis Verwolde en is daarom één van de prominentere boerderijen op het landgoed. Het is een hele bijzondere boerderij met een hele rijke detaillering. Maar de echte verassing zit binnen: de gebinten onder de rieten kap laten het ambacht van die tijd zien. Iets waar architecten, op weg naar een duurzamere toekomst, veel van kunnen leren.
|
|
Een mooie toekomst voor de Belvédère
Iedereen die wel eens op de Lochemse berg heeft gewandeld, heeft ongetwijfeld bij deze toren omhoog gekeken. De toren is ontworpen door Nicolaas Molenaar, een Haagse architect die vooral bekendheid kreeg door het ontwerpen van kerken. In 1893 gebouwd als uitkijktoren en door het groeien van de bomen noodzakelijkerwijs 2 keer verhoogd. Maar inmiddels hebben de boomtoppen de hoogte ruim ingehaald. De Belvédère heeft in de koude oorlog ook dienst gedaan als luchtwachttoren. Door het verliezen van de oorspronkelijke functie en de onveilige bouwkundige staat sloot de toren in 1977. Vanwege de hoge cultuurhistorische waarde en de zeldzaamheid is de toren in 1992 op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst. Het is één van de weinige stenen uitkijktorens gebouwd rond de vorige eeuwwisseling. De moeite waard dus om de toren te renoveren.
In oude glorie
Architect Daan Knijnenburg heeft, samen met VVV-voorzitter Koos van Zwieten en bouwkundig- en civieltechnisch projectmanager Cor Tonkens, het initiatief genomen om de toren in oude glorie te herstellen en weer toegankelijk te maken voor publiek. Hiervoor moet nog wel veel gebeuren. In het najaar van 2024 start de Stichting Behoud Belvédère Lochemse Berg met een campagne om fondsen te werven. Het is belangrijk dat de initiatiefnemers kunnen aantonen dat veel mensen de renovatie en het opnieuw toegankelijk maken van de Belvédère steunen. U kunt dit doen door de stichting te steunen en vriend te worden.
Steun de renovatie
Wilt u meer weten over dit mooie initiatief en wilt u vriend worden van de Belvédère? Kijk dan op https://belvederelochem.nl/
|
|
|
IJzertijd in Oost – Deel 1
In de vorige nieuwsbrief vertelde ik ‘het verhaal van Grooterkamp’, over de uitdagingen die komen kijken bij archeologisch vooronderzoek in grote plangebieden. Nu Lochem, net als zoveel gemeentes in ons land, druk doende is met het voorbereiden van woningbouwlocaties op haar grondgebied, komen zulke uitgestrekte terreinen weer in beeld. Hebben we de les van Grooterkamp geleerd?
Ten oosten van de stad Lochem is de realisatie van een nieuwbouwwijk voorzien. , Dit gebied van circa 13,4 hectare is ruwweg begrensd door de Tusselerdijk en vakantiepark De Lochemse Berg. In eerste instantie is hier in plangebied Lochem-Oost een archeologisch bureau- en verkennend booronderzoek uitgevoerd. Dit om inzicht te krijgen in de landschaps- en bewoningsgeschiedenis. Daarbij bleek dat in het plangebied een lager gelegen en dus drassigere beekdalbodem, en drie parallel aan elkaar lopende dekzandruggen, de hogere en drogere delen in dit landschap vormen. De middelste van deze drie ruggen was het breedst en had zo ook het meeste potentieel om sporen uit het verleden op aan te treffen.
Onderzoek via proefsleuven
Met Grooterkamp in het achterhoofd, en met de huidige kijk op de Nederlandse archeologie ten opzichte van toen, besloten we om het gehele plangebied met proefsleuven te onderzoeken. Maximaal 134 sleuven van 25 x 4 m2, maar het zouden er ook minder kunnen worden. Het plan was namelijk om in een eerste fase sleuven aan te leggen op de plek van de dekzandruggen. Op basis van de resultaten die daaruit zouden volgen, zouden in de tweede fase in de lagere delen van het landschap sleuven volgen. Uiteindelijk zou archeologisch adviesbureau RAAP de 51 sleuven uit fase 1en een paar fase 2-sleuven aanleggen. Door dit gefaseerde plan konden we de archeologische resten in deze toekomstige woonwijk begrenzen en werden er ook geen ‘loze’ sleuven aangelegd waar dat geen resultaat zou opleveren.
Vindplaats uit de IJzertijd
Het resultaat mag er zijn: op de centrale dekzandrug hebben we een vindplaats uit de IJzertijd (800-12 voor Chr.) aangetroffen. Daarbij is vermoedelijk een boerderij met enkele bijgebouwen, zoals graanschuurtjes. De uitwerking van het proefsleuvenonderzoek is nu in volle gang, dus wat mij betreft is dit het eerste deel van ‘IJzertijd in Oost’. Waarschijnlijk is deze vindplaats het behouden waard. Dus daarna kunnen we kijken of we de vindplaats kunnen inpassen in het stedenbouwkundig plan voor de nieuwe woonwijk of dat we de resten zullen moeten opgraven.
Harry Pape-Luijten
Regio-archeoloog
De locatie van de vindplaats
|
|
Tijdreis
In deze tijdreis nemen wij u mee naar de Deventerweg in Laren. De tramrails liggen er nog. Enkele panden zijn behouden gebleven maar ze zijn wel behoorlijk veranderd. Zo ook het pand van ‘de Korte’s Woonsfeer’. Van dit pand is de kapvorm is grotendeels bewaard gebleven, maar het aanzicht is ingrijpend gewijzigd.
|
|
|
Begraafplaats zoekt nieuwe vrijwilligers!
De Oude Begraafplaats aan de Zutphenseweg in Lochem (naast Jan Patat) vormt een belangrijk stuk cultureel erfgoed van de stad. Tussen 1829 en 1978 hebben hier bekende en minder bekende Lochemse namen hun laatste rustplaats gevonden. De begraafplaats kenmerkt zich door veel monumentale graven en een prachtige natuurlijke omgeving. Een groep van 15 toegewijde vrijwilligers werkt samen met het groenbeheer van de gemeente om de begraafplaats in stand te houden. Ook zorgen ze ervoor dat de verhalen van deze historische plek en de mensen die er begraven liggen, doorverteld worden. Onder andere via een virtueel museum van het Historisch Genootschap (www.hglochem.nl). De vrijwilligers zoeken extra hulp.
De vrijwilligers zoeken u!
De huidige vrijwilligers zoeken mensen die graag buiten werken, maar ook handige klussers om te helpen bij het herstel van graven. Bent u bijvoorbeeld een (gepensioneerde) bouwvakker die graag herstelwerkzaamheden uitvoert? Meld u dan aan.
Bent u, of kent u, iemand die zich graag bij deze gezellige groep vrijwilligers wil aansluiten en het fijn vindt om buiten te werken? Neem dan contact op met Tine Kampen via oudebegraafplaats@hglochem.nl of 06 12965340. U kunt ook het contactformulier invullen op www.hglochem.nl/nl/form/contact. De vrijwilligers nemen dan zo spoedig mogelijk contact met u op.
|
|
Restauratie voor monumentale gietijzeren lantaarn in Lochem
In 1887 heeft de gemeente Lochem een gietijzeren lantaarn aangeschaft en geplaatst op de Markt in Lochem. In de loop van de tijd heeft hij wel verschillende locaties gehad op dit plein. Het ontwerp van de lantaarn dateert uit 1862. De fabrikant van deze lantaarn is de ijzergieterij J.C. Nering Bögel en Co. uit Deventer. De lantaarn heeft een eclectische stijl. Dit is een historische stijl, met kenmerken uit verschillende neostijlen. De lantaarn heeft 5 armaturen. 4 daarvan op rusten op gietijzeren ‘armen’ en 1 staat centraal. Oorspronkelijk was de lantaarn een gaslantaarn, maar hij is al jaren geleden omgebouwd naar elektriciteit. De lantaarn heeft zoveel cultuurhistorische waarde dat hij in het jaar 2000 is aangewezen als rijksmonument. De staat van de lantaarn was de laatste jaren in slechte conditie en restauratie was noodzakelijk om hem te behouden voor de generaties na ons.
Wat gaat er gebeuren
Het Vordense bedrijf Oldenhave heeft de lantaarn intussen opgehaald. Zij gaan de gietijzeren onderdelen herstellen, stralen en behandelen. Oldenhave vervangt de doorzichtige kappen en bouwt de verlichtingsunits om naar energiezuinige ledverlichting. Een mooie aanpassing is dat de verlichtingsbron straks weer onderin de units komt. Zoals dat vroeger bij gasverlichting gebruikelijk was. Na deze restauratie en de aanpassingen zal de lantaarn de komende decennia het licht weer op de markt laten schijnen.
|
|
De monumentencoach
Mijn naam is Martijn Haitink en ik ben de monumentencoach voor de gemeente Lochem. U kunt bij mij terecht met alle vragen over uw monument. Of het nu gaat om onderhoud, vergunningen of duurzaamheid.
Ik ben te bereiken via (0573) 28 92 62 of monumentencoach@lochem.nl
|
|
|
Contact
Gemeente Lochem
(0573) 28 92 22 of whatsapp (06) 500 80 619
Monumentencoach
(0573) 28 92 62 of monumentencoach@lochem.nl
Comité Open Monumentendag
Mr. C.H.P. (Kees) de Boer, (0573) 78 91 76 of
knkboer@gmail.com
Archeologie
h.pape@apeldoorn.nl
|
|
|
|
|